Bilinçli farkındalık ve moda psikolojisi

Psikolojinin emekleme çağında alanlarından biri olan moda psikolojisi, uygulamalı psikolojinin bir dalı olup, moda ve insan davranışları arasındaki ilişkiyi anlamak ve açıklamak için psikolojik teorileri ve ilkeleri kullanır. Moda psikolojisi, modanın bireyler ve bir bütün olarak toplum üzerindeki psikolojik etkisini analiz etmemizi sağlar.

Tüketici davranışları, alışveriş bağımlılığı, giyim seçimlerimizin birbirimizi algılama ve yargılama şeklimiz üzerindeki etkileri, moda ve beden algısı ilişkisi de moda psikolojisinin konuları arasındadır. Küresel iklim krizinin baş gösterdiği çağımızda, modanın çevreye verdiği zararların psikolojimiz üzerindeki yansımaları, eko-anksiyete, sürdürülebilirlik ve yavaş moda gibi konular da moda psikolojisinin incelediği durumlar olmak zorundadır.

Moda psikolojisiyle ilgilendirebileceğimiz konulardan biri de dilimize bilinçli farkındalık olarak çevrilen mindfulness’tır. Mindfulness içinde bulunduğumuz anda olup bitenleri yargılamadan fark etmeyi içeren bir kavramdır. Mindfulness pratiği, zihni şimdiki ana yöneltmek için onu şefkatli bir şekilde eğitmenin bir yoludur. Farkındalık sadece meditasyon yapmakla ulaşılacak bir durum olmak zorunda değildir.

Bilinçli farkındalık tüm günlük aktivitelerimize entegre edilebilir. Örneğin mindfulness akımının öncülerinden Thich Nhat Hanh’ın önerdiği gibi bulaşık yıkarken sadece bulaşık yıkamak, yürürken sadece yürümek yani bir aktiviteyle meşgulken dikkatimizi içinde bulunduğumuz ana vermek mindfulness örnekleridir. Budizm kökenli bir kavram olan mindfulness, başta Vietnamlı Budist rahip Thich Nhat Hanh ve Amerikalı Prof. Dr. Jon Kabat-Zinn sayesinde batı dünyasında popüler bir hale gelmiştir. Kabat-Zinn, mindfulness temelli yaklaşımları bilimsel ve seküler bir sistematiğe oturtan “Mindfulness Temelli Stres Azaltma” (MBSR) programını kurmuştur.

Gün içinde zihnimizin sürekli olarak bir konudan diğerine atladığını hepimiz farkındayızdır. Doğu felsefelerinde bu duruma “maymun zihni” denmesinin nedeni, zihnin gerçekten de tıpkı bir maymun gibi sürekli bir daldan öbür dala atlayarak bir konudan diğerine geçmesidir. Zihnimiz genellikle ya geçmişteki olayları düşünür ya da geleceğe odaklanır. Çoğu insan, zihinlerinin içindeki dünyada yaşarlar. Örneğin, birisiyle tartıştıktan sonra zihninin içinde o kişiyle kavga etmeye devam eder, kendi kendini eleştirir ya da türlü türlü felaket senaryoları üretir. Bu maymun zihin yüzünden anı yaşamak neredeyse imkansız hale gelir. İşte mindfulness, bu maymun zihinle başa çıkma yollarını keşfetmemizi sağlar. Başta maymun zihnimizi sakinleştirmek ve stres seviyemizi azaltmak gibi birçok fayda sağlayan mindfulness aynı zamanda moda ile de daha sağlıklı bir ilişki kurmamıza, alışveriş tercihlerimizde bilinçli olmamıza da yardımcı olabilir.

Bilinçli farkındalık denince ilk akla gelen uzmanlardan biri olan Jon Kabat-Zinn’e göre giyim kullanımı bağlamında bilinçli farkındalık, tüketicinin ana bağlanarak gardırobuna ve gardırobunun amacına herhangi bir yargılamada bulunmadan gösterdiği ilgidir. Bilinçli farkındalıkla alışveriş etmek, otomatik pilota bağlı bir şekilde değil de giysi ihtiyaçlarımızın farkına vararak alışveriş etmek anlamına gelir. Bazen giysi alışverişine sadece duygusal açlıklarımızı gidermek adına çıkarız. Bilinçli farkındalık sayesinde, alışveriş etmemizin ardında yatan bu duygusal tetikleyicilerin farkına varabiliriz. Bilinçli farkındalık, daha sürdürülebilir alışveriş alışkanlıkları oluşturulmasına da zemin oluşturabilir.

Bilinçli farkındalık kavramının batı dünyasına tanıtılmasında en büyük katkısı olan isimlerden Thich Nhat Hanh bir kitabında yemeğimizi farkındalıklı bir şekilde yememizi, yemeğin soframıza gelene kadar geçirdiği süreçleri düşünmemizi söyler. Bizler de Hanh’dan aldığımız ilhamla bilinçli bir şekilde alışverişe çıkmak ve gardırobumuzu daha iyi bir hale getirmek için, işe gardırobumuzdaki kıyafetleri derinlemesine inceleyerek başlayabiliriz. Kıyafetlerimiz bize ulaşana kadar acaba nasıl süreçlerden geçti, hangi ülkelerde üretildi, giysilerin üretildiği atölyelerdeki işçilerin çalışma koşulları nasıldı, tüm bunları hayal edebiliriz. Gardırobumuzda en çok hangi parçalar var, hiç giymediğimiz kıyafetler neler, dolabımıza hangi renkler hakim? Tüm bu soruları sorarken ve cevaplarken bilinçli farkındalık pratiğine uygun olarak kendimizi yargılamamaya özen göstermeliyiz.

Bildiğiniz gibi dünyaya zarar veren sektörlerin arasında moda sektörü de vardır. Gardırobumuzu incelerken giysi alışverişlerimizin dünyaya zarar verdiğini düşünüp kendimizi suçlamamalıyız. Burada amacımız tarafsız bir şekilde gardırobumuzdaki parçaları analiz etmek. Gardırobumuzdaki tüm kıyafetlerin ve aksesuarların listesini yapıp bir dahaki giysi alışverişimizi bu liste doğrultusunda yapabiliriz. Bilinçli farkındalıkla giyinmeyi alışkanlık haline getirmek hangi kıyafetlerin size olumlu duygular verdiğini anlamanıza ve otantik benliğinizle iletişim içine girmenize yol açabilir. Giyimin duygularınız üzerindeki etkilerini analiz ederek ve bilinçli giyinme stratejileri uygulayarak zihinsel sağlığınızı olumlu yönde destekleyen bir gardırop oluşturabilirsiniz. Dağınık bir gardıropta, kendinizi rahat ve mutlu hissetmenizi sağlayacak kıyafetleri bulmak zor olduğundan gardırobunuzu düzenlemek de zihinsel sağlığınıza iyi gelecektir.

Size modanın zihin sağlığımız üzerindeki olumlu etkilerinden yararlanacağınız günler diliyorum. Bir başka yazıda görüşmek üzere, sevgilerimle.

Moda psikolojisi eğitimlerim ve “Bilinçli Farkındalık ve Moda Psikolojisi” başlıklı atölye çalışmalarım hakkında bilgi almak için bana [email protected] adresinden ulaşabilirsiniz. Moda psikolojisi hakkında paylaşımlar yaptığım Instagram hesabım ise @psikologranakutvan

İlginizi çekebilir: Moda Psikolojisi Kitabı: Kıyafetler davranışlarımızı ve ruh halimizi nasıl etkiliyor?