Evren gerçekten size mesaj mı gönderiyor? Yoksa yaşadığınız apofeni mi?

Hayatınızda evrenin size sanki bir mesaj vermeye çalışıyormuş gibi karşınıza birtakım durumlar çıkardığını düşündüğünüz zamanlar oldu mu? Belki öfkeyle bir arkadaşınızı arayacakken telefonunuz bozuldu, belki yolda yürürken gökyüzünden süzüle süzüle bir kuş tüyü elinize düştü, belki de eski sevgilinizle favori şarkınız her yerde kulağınıza çalınmaya başladı… Bunlar gerçekten evrenin mesajları mı? Yoksa farklı bir durum olabilir mi? Bilim, neden bazen ilgisiz olaylar veya doğadaki tekrarlayan motifler arasında bir bağlantı gördüğümüzü ve bunu evrenden gelen bir işaret olarak algıladığımızı ‘apofeni’ ile açıklıyor.

Minnesota Üniversitesi’nde psikoloji profesörü ve kişilik araştırmacısı olan Colin DeYoung, bunun neden olduğunu şöyle açıklıyor: “Beynimiz, anlamlı bir bağlantı varmış gibi algılar oluşturur.” Bunun nedeni, beynimizin dünyayı işleme biçimidir. Avusturya’daki Graz Üniversitesi’nde biyolojik psikoloji profesörü olan Christian Rominger, “Bu olaylar size anlamlı bir şekilde bağlantılıymış gibi görünüyor.” diyor ve ekliyor: “Oysa aslında tamamen rastlantısal.”

Apofeni: Beynimizin kalıpları tanıma yeteneğinin normal bir sonucu

Dünyayı anlamlandırma eğilimimiz adeta DNA’mıza işlenmiştir. İnsan beyni, kalıpları tanıyan, bağlantılar kuran ve anlam üreten bir makinedir. Londra Üniversitesi ve MIT’de bilişsel sinirbilim profesörü olan Tali Sharot, beynin en önemli görevlerinden birinin kalıpları bulmak olduğunu söylüyor.

Eğer beynimiz bağlantılar kurmakta bu kadar iyi olmasaydı, dünya inanılmaz derecede karmaşık ve kafa karıştırıcı olurdu. Kalıpları fark etmek, bilgiyi sıralamamıza, öğrenmemize ve neden-sonuç ilişkilerini anlamamıza yardımcı olur. Örneğin, kara bulutların yağmur getireceğini fark etmek, dışarı çıkmadan önce şemsiye almamızı sağlar veya bir bebek konuşmayı öğrenirken, “top” kelimesinin sesini ve bir topun görüntüsünü bağdaştırarak öğrenir. Eğer kalıpları tespit edemeseydik yeni bir şey öğrenemezdik.

Ancak, kalıplara bu kadar duyarlı olmak, bazen gerçekte var olmayan bağlantılar kurmamıza da neden olabilir. Psikolog Rob Brotherton, Suspicious Minds: Why We Believe Conspiracy Theories adlı kitabında şöyle diyor: “Anlam görmek üzere tasarlanmış bir beyin, en büyük varlıklarımızdan biridir. Bunun bedeli ise bazen aslında birbiriyle ilişkili olmayan noktaları birleştirmektir.”

Dr. DeYoung, apofeniyi bir kişilik özelliği olarak değerlendirebileceğimizi söylüyor. Bir uçta, gerçekte var olan bağlantıları kaçıran insanlar var; diğer uçta ise var olmayan bağlantılar görenler. Bazılarımızın neden apofeniye daha yatkın olduğunu tam olarak bilmiyoruz, ancak uzmanların bazı teorileri var. Dr. Rominger’in araştırmasına göre, yüksek apofeniye sahip kişiler, dünyadan daha fazla duyusal bilgi alıyorlar, bu da onların diğer insanların fark etmediği şeyleri—örneğin sayıları veya tüyleri—görüp işlemelerine yol açıyor.

Evrenden gelen işaretleri görmek, faydalı olabilir mi?

Apofeninin bazı avantajları da var. “Faydalı yanı, daha fazla şeyi fark etmenizi sağlamasıdır.” diyor Dr. DeYoung. “Duyusal dünyadan daha fazla keyif alırsınız. Başkalarının görmediği veya düşünmediği şeyleri görme veya düşünme olasılığınız daha yüksektir.” Apofeni, yaratıcılıkla da bağlantılıdır. Dr. Rominger’in yaptığı birkaç çalışma, anlamlı tesadüfler yaşadığını bildiren kişilerin aynı zamanda günlük hayatlarında daha yaratıcı olduklarını ve daha fazla yaratıcı başarıya imza attıklarını gösteriyor. Hatta apofeni yaşamak, psikolojik ve duygusal açıdan faydalı bile olabilir. 2023 yılında yapılan bir araştırmaya göre, eşzamanlılıkları fark etmek ve bunlara anlam yüklemek, daha büyük bir iyimserlik, anlam duygusu ve yaşam doyumu ile bağlantılı olabilir.

Sonuç olarak çoğu insan için evrenden işaretler almak sadece eğlenceli ve teşvik edici bir deneyim olabilir. “Eğer insanlar bunu keyifli ve cesaret verici bir şey olarak görüyorsa, büyük ihtimalle pek zararlı değildir.” diyor Dr. DeYoung. Ancak, bu işaretlere aşırı anlam yüklemek tehlikeli olabilir, hatta komplo teorilerine inanma eğilimine ve psikoza zemin hazırlayabilir. Dolayısıyla aşırıya kaçmamak da fayda var. Hepimiz zaman zaman doğru yolda olduğumuza dair bir işaret arayışında olabiliyoruz ve bazen bu işaretleri fark ettiğimizde tam da ihtiyacımız olan o tatmini yaşayabiliyoruz. Tehlikeli bir noktaya gelmediği sürece bazı işaretlere anlam yüklemek eğlenceli ve verimli olabilir.

Kaynak: self.com

İlginizi çekebilir: Yaşam yolculuğunda yön bulma sanatı: Evrenin işaretlerini nasıl yakalayabiliriz?