Protégé etkisi nedir, hayatın hangi noktalarında uygulanabilir?

Bazı öğrenciler, sınavlardan önce sınıf arkadaşlarına bildiklerini anlatarak çok daha iyi bir performans sergilediklerini belirtiyor. Bu yaygın durum, temelde ‘’protégé etkisi’’ olarak bilinen psikolojik bir olguyu temsil ediyor. Bu yazımızda, protégé etkisinin ne olduğunu sizler için kaleme aldık.

Protégé etkisi nedir?

Protégé etkisi, bir insanın diğer kişilere öğretme veya rehberlik etme yardımıyla kendi öğrenme ve anlama becerilerini geliştirmesi olarak tanımlanıyor. Bu olgu, ‘’Öğrenmenin en iyi yolu öğretmektir.’’ ifadesinin psikolojik tanımı olarak karşımıza çıkıyor.

Pek çok insan, başkalarına bir şeyler öğretmeye çalıştığı zaman ‘’Bu noktada karşı tarafa aktarmaya değer ilginç ve değerli olan bilgiler nelerdir?’’ ve ‘’Bu kavramı/konuyu karşı tarafa nasıl açıklayabilirim?’’ sorularını cevaplandırıyor. Bu sorular cevaplandırılırken ve diğer bireylere bir şeyler öğretilirken de halihazırda var olan bilgiler arasındaki boşluklar açığa çıkıyor. Bir başka deyişle, protégé etkisi doğrultusunda sahip olunmayan bilgiler fark ediliyor ve gelişime açık bir perspektif benimseniyor. Bu perspektif, kişisel gelişim ve öğrenme sürecini destekleyerek hataların kabullenilmesine yardımcı oluyor. Aynı zamanda, bu bakış açısını benimseyen kişilerin daha çok soru sorma eğiliminde olduğunu da belirtmek istiyoruz.

Protégé etkisi nasıl çalışır?

Şimdi, bilişsel ve motivasyonel süreçlerin birleşimiyle ortaya çıkan protégé etkisinin çalışma mekanizmasını açıklamak istiyoruz:

• Derinlemesine işleme: Bir konuyu başka insanlara öğretmek için o konunun sadece yüzeysel olarak bilinmesi yeterli olmuyor. Bu durum sonucunda da insanlar bahsi geçen konuyu kendi kelimeleriyle açıklamak, soruları yanıtlamak ve farklı senaryolara uygulamak için derin bir analiz sürecinden geçiyorlar. Bu süreç, bilginin daha sağlam bir şekilde belleğe kodlanmasına yardımcı oluyor.
• Bilgiyi yeniden yapılandırma: Öğretme eylemi esnasında bilginin daha basit ve anlaşılır bir biçimde sunulma amacı taşınıyor. Bu amaç, kavramların parçalara ayrılmasına ve bunların aralarındaki ilişkilerin daha net bir şekilde görülmesine olanak tanıyor.
• Boşlukları fark etme: Pek çok insan, herhangi bir şey anlatırken bilgi eksikliklerini ve yanlış anlamalarını fark ediyor. Bu farkındalık, daha fazla araştırma yapmaya ve öğrenmeye yönelik motivasyonu artırıyor.
• Geri bildirim alma: Öğrenen kişi, öğreten kişiye çeşitli sorular sorabiliyor veya geri bildirim verebiliyor. Bu durum sayesinde de öğretici anlattığı konuya farklı açılardan yaklaşabiliyor ve kendi anlama düzeyini test edebiliyor.
• Öz güven artışı: Öğreticiler, herhangi bir konuyu başarılı bir şekilde diğer insanlara öğrettikleri zaman bahsi geçen konudaki yeterlilikleri ve bilgileri hakkında kendilerine daha fazla güvenmeye başlıyorlar. Kısacası, protégé etkisine bağlı olarak öz güven artışa geçebiliyor.

Protégé etkisinin uygulama alanları

Protégé etkisi, önemli bir psikolojik fenomen olup eğitim hayatından iş hayatına kadar birçok alanda uygulanabiliyor:

• Akran öğretimi: Ortaokul seviyesinden üniversiteye kadar farklı eğitim öğretim aşamalarında öğrenciler birbirlerine ders anlatabiliyorlar. Bu sayede, hem bildiklerini sınıf arkadaşlarına aktaran hem de bu aktarımı kabul eden öğrenciler protégé etkisinden yararlanabiliyor.
• Mentorluk: Temelde bir mentora sahip olan insanların avantaj kazandığı düşünülse de mentorluk yapmak da kişisel gelişime katkıda bulunuyor.
• İş yerinde eğitim: Protégé etkisi, kıdemli çalışanların işe yeni başlamış olanlara ve stajyerlere rehberlik etmesiyle iş hayatındaki yerini gösteriyor. Kıdemli çalışanlar, bu rehberlik sürecinde kendi bilgilerini pekiştirirken liderlik becerilerini de geliştiriyorlar.
• Kendi kendine çalışma: Protégé etkisi, aynı zamanda bir konuyu başkasına anlatıyormuş gibi iç sesle tekrar etmeyle ve not almayla da somutlaşıyor.
• Sunum hazırlama: Bir sunum hazırlanırken konunun dinleyicilerin anlayacağı şekilde yapılandırılması da bireysel öğrenimi derinleştiriyor.

Protégé etkisi kapsamında herhangi bir bilgiyi sürekli tekrarlayarak bahsi geçen bilgiyi sonsuza dek hatırlama olasılığınızı artırabilirsiniz. Başkalarıyla paylaşım yapmanın aktif öğrenmeyi desteklediğini fark ederek bu olguyu günlük hayatınıza entegre edebilirsiniz.

İlginizi çekebilir: Yeni bir şeyler öğrenmek için motivasyonumuzu artırmanın yolları