Yıllar Geçse de Etkisinden Kurtulamayacağınız 20 Unutulmaz Film

Bazı filmler vardır, salon ışıkları yandığında bitmez. Perdeden çekilen görüntüler, sahneler, diyaloglar zihninizin bir köşesine yerleşir; günler, aylar, hatta yıllar geçse bile orada kalır. Onları hatırladığınızda, boğazınızda tanıdık bir düğüm hissedersiniz. Bu filmler yalnızca bir hikâye anlatmaz; sizi kendi hayatınıza, vicdanınıza, pişmanlıklarınıza ve kayıplarınıza ayna tutar.

Kimi zaman savaşın ortasında bir babanın gülümsemesiyle, kimi zaman çocukluğunuzda duyduğunuz bir cümlenin yankısıyla, kimi zaman da geri dönülmez bir hatanın sessiz ağırlığıyla yüzleşirsiniz. Ve o an anlarsınız ki, bu filmler sizinle yaşamaya devam edecektir.

İşte burada, yıllar geçse de etkisinden kurtulamayacağınız, her biri izleyicisinin kalbine farklı bir iz bırakan 20 film var. Her biri, bitiş jeneriğinden çok sonra bile içinizde konuşmaya devam edecek…

1. Life is Beautiful (Hayat Güzeldir)

• Yıl: 1997
• Yönetmen: Roberto Benigni
• Oyuncular: Roberto Benigni (Guido), Nicoletta Braschi (Dora), Giorgio Cantarini (Giosuè)
• Tür: Dram, Romantik, Savaş
• Ülke: İtalya

II. Dünya Savaşı’nın en karanlık döneminde geçen Life is Beautiful, izleyiciye önce gülümseten, sonra boğazında taş gibi bir ağırlık bırakan nadir filmlerden.
Hikâye, neşeli ve hayalperest Guido’nun Dora’ya âşık olmasıyla başlar. Onu kazanmak için her fırsatı değerlendirir; küçük oyunlar, tesadüfler ve tatlı yalanlarla Dora’nın hayatına girer. Bu kısım, sanki bir İtalyan aşk masalı gibidir: renkli, canlı ve umut dolu.

Ama masalların gerçek dünyada kısa ömürlü olduğunu savaş bize hatırlatır. Guido, Dora ve küçük oğulları Giosuè, Yahudi oldukları için toplama kampına götürülür. İşte burada Guido’nun karakteri bambaşka bir sınavdan geçer. Kampın soğuk, gri ve acımasız gerçeğini oğluna hissettirmemek için, yaşadıkları her şeyi bir “oyun” gibi gösterir. Giosuè, yeterince “puan” toplarsa ödül olarak büyük bir tank kazanacağına inanır.

Guido, bu oyun uğruna kendi korkularını, yorgunluğunu, hatta tehlikeyi yok sayar. Onun bu umudu diri tutma çabası, izleyicinin kalbini sıkıştırır. Çünkü biz, bu oyunun bir kurtuluş değil, bir koruma kalkanı olduğunu biliriz. Giosuè’nin gülümsemeleri ile kampın karanlığı arasındaki tezat, filmi daha da ağırlaştırır.

Final sahnesinde, savaş biterken Giosuè’nin anlattığı o çocukça sevinç ve gerçeklerin ağırlığı… işte o an, izleyici olarak nefes almakta zorlanırsınız. Film biter, ama Guido’nun fedakârlığı ve Dora’ya olan sevgisi zihninizden silinmez.

Life is Beautiful, savaşın ortasında bile insanlığın ve sevginin direncini gösteren, 10 yıl değil, ömür boyu etkisini sürdürecek bir hikâye.

2. Bicycle Thieves (Bisiklet Hırsızları)

• Yıl: 1948
• Yönetmen: Vittorio De Sica
• Oyuncular: Lamberto Maggiorani (Antonio Ricci), Enzo Staiola (Bruno Ricci)
• Tür: Dram
• Ülke: İtalya

II. Dünya Savaşı sonrası Roma… Yoksulluk, işsizlik ve hayatta kalma mücadelesi, insanların en temel ihtiyaçlarını bile lüks hâline getirmiştir. Bisiklet Hırsızları, bu dönemin en gerçekçi ve sarsıcı portresini çizen filmlerden biridir.

Hikâye, işsiz bir baba olan Antonio’nun, nihayet bir iş bulmasıyla başlar. Ama bu iş için bir bisiklete ihtiyacı vardır. Karısının çeyizini rehin vererek aldığı bisiklet, Antonio’nun tek umududur. Ancak işe başladığı ilk gün, bisikleti çalınır. Buradan itibaren, Antonio ve küçük oğlu Bruno’nun, Roma’nın sokaklarında umutsuz bir arayışa çıktığı uzun bir gün başlar.

Film boyunca izleyici, yalnızca bir bisikletin peşinden gidildiğini değil, bir ailenin onurunu, geçimini ve hayatta kalma şansını koruma çabasını izler. Baba-oğul arasındaki bağ, hem güç hem de kırılganlık gösterir. Özellikle Bruno’nun babasına bakışları, çocukça güvenin nasıl yavaş yavaş çaresizlikle yer değiştirdiğini hissettirir.

Final sahnesi, sinema tarihinin en yıkıcı anlarından biridir. Antonio’nun, hayatın köşeye sıkıştırdığı noktada verdiği karar, izleyicinin yüreğini parçalar. O an, yalnızca onun değil, bütün yoksul insanların çaresizliğini görürsünüz.

Bisiklet Hırsızları, savaş sonrası sinemanın yalnızca bir hikâye değil, insan ruhunun en kırılgan hâllerini yansıtan bir ayna olduğunu kanıtlar. Film bittikten sonra, baba-oğulun sokakta yan yana yürüyüşü, aklınızdan silinmez.

3. Come and See (Gel ve Gör)

• Yıl: 1985
• Yönetmen: Elem Klimov
• Oyuncular: Aleksei Kravchenko (Florya), Olga Mironova (Glasha)
• Tür: Dram, Savaş
• Ülke: Sovyetler Birliği

Come and See, savaş filmlerinin alışık olduğumuz kahramanlık hikâyelerinden tamamen farklıdır. Bu film, savaşın ihtişamını değil, çıplak ve dayanılmaz gerçekliğini gösterir. Üstelik bunu, henüz çocuk yaşındaki bir karakterin gözünden yapar.

Hikâye, 1943’te Nazi işgali altındaki Belarus’ta başlar. Florya, köyünde bulduğu bir tüfekle Sovyet partizanlarına katılmak ister. Başlangıçta bu, onun için bir macera gibi görünür. Ancak çok kısa süre içinde savaşın ne olduğunu öğrenecek, gördüğü ve yaşadığı her şey çocukluğunu elinden alacaktır.

Film boyunca, Florya’nın yüzünde değişimi izlersiniz: Filmin başındaki masum ve heyecanlı ifadeler, yerini donuk, yaşını aşmış bir bakışa bırakır. Elem Klimov, savaşın dehşetini kanlı çatışmalardan çok, insanların yüzündeki korku, sessizlik ve çaresizlikle gösterir. Kamera, uzun planlarda seyirciyi zorlayacak kadar yakındır; kaçacak yer bırakmaz.

Bazı sahneler vardır ki, izleyici olarak gözlerinizi kaçırmak istersiniz ama yapamazsınız. Çünkü Come and See, savaşın yalnızca cephede değil, köylerde, evlerde, çocukların hayallerinde nasıl bir yıkım yarattığını unutulmaz şekilde ortaya koyar.

Final sahnesinde, Florya’nın yüzü, yalnızca bir çocuğun değil, savaşın tüm kurbanlarının sessiz ağıdıdır. Bu filmi izledikten sonra, savaş kelimesi zihninizde asla eskisi gibi olmayacaktır.

4. Grave of the Fireflies (Ateşböceklerinin Mezarı)

• Yıl: 1988
• Yönetmen: Isao Takahata
• Tür: Animasyon, Dram, Savaş
• Ülke: Japonya

Bazı filmler vardır ki animasyon olmasına rağmen, canlı çekimden çok daha sert vurur. Ateşböceklerinin Mezarı, bunun en çarpıcı örneği. Savaşın yıkımını, iki küçük kardeşin gözünden anlatarak izleyiciyi paramparça eder.

Hikâye, II. Dünya Savaşı’nın son günlerinde Japonya’da geçer. Genç Seita ve küçük kız kardeşi Setsuko, annelerini bir hava saldırısında kaybederler. Babaları ise savaşta, denizde görev yapmaktadır. Geride kalan bu iki çocuk, yiyecek bulmak, barınmak ve hayatta kalmak için çabalarken; aslında yavaş yavaş açlığa, yalnızlığa ve umutsuzluğa yenik düşer.

Filmin en yıkıcı yanı, masumiyetin bu kadar çıplak şekilde gösterilmesidir. Setsuko’nun oyun oynarken gülüşü, Seita’nın ona moral verme çabaları… Tüm bu küçük anlar, izleyiciye umut gibi görünse de altlarında çaresizlik yatar. Ateşböcekleri, kısa ömürlü ama güzel ışıklarıyla, çocukların hayatındaki geçici mutluluğu simgeler.

Finale geldiğinizde, içten içe tahmin ettiğiniz son gerçekleşir. Ama bu tahmin, acıyı azaltmaz. Tam tersine, beklenen trajedi geldiğinde boğazınızdaki düğüm daha da sıkılaşır.
Grave of the Fireflies, yalnızca savaşın değil, umursamazlığın ve görmezden gelmenin de ne kadar yıkıcı olabileceğini hatırlatan bir başyapıt.

5. Schindler’s List (Schindler’in Listesi)

• Yıl: 1993
• Yönetmen: Steven Spielberg
• Oyuncular: Liam Neeson (Oskar Schindler), Ben Kingsley (Itzhak Stern), Ralph Fiennes (Amon Göth)
• Tür: Dram, Tarih, Savaş
• Ülke: ABD

Schindler’in Listesi, Holokost sinemasının zirvesi kabul edilen ve yalnızca izlenmeyip yaşanan bir film. Spielberg, bu hikâyeyi siyah-beyaz bir dilde anlatarak izleyiciyi doğrudan tarihin içine yerleştirir; renklerin eksikliği, hikâyenin ruhuna ağır bir gölge gibi çöker.

Film, savaşın başında kâr hırsıyla Yahudi işçileri ucuz iş gücü olarak kullanan Oskar Schindler’in, Nazi vahşetinin tanığı olduktan sonra değişen vicdan yolculuğunu anlatır. Başlangıçta yalnızca kendini düşünen, pragmatik bir işadamı olan Schindler, zamanla hayatını tehlikeye atarak yüzlerce Yahudi’yi ölüm kamplarından kurtarır.

Filmin unutulmaz anlarından biri, küçük bir kızın kırmızı paltosudur. Siyah-beyaz dünyada bu kırmızı, hem masumiyetin hem de kaybolan hayatların sembolü hâline gelir. Müziklerinde Itzhak Perlman’ın kemanından dökülen notalar, her sahneyi bir ağıt gibi taşır.

Finalde Schindler’in, kurtardığı insanların önünde ağlayarak “Daha fazlasını yapabilirdim” deyişi, insanlık tarihinin en çarpıcı vicdan sahnelerinden biridir. Film bittiğinde, Holokost yalnızca tarih kitaplarında kalan bir olay değil, ruhunuza kazınmış bir yara olur.

Schindler’s List, iyiliğin, en karanlık zamanlarda bile nasıl filizlenebileceğini gösteren, ömür boyu unutulmayacak bir başyapıt.

6. The Pianist (Piyanist)

• Yıl: 2002
• Yönetmen: Roman Polanski
• Oyuncular: Adrien Brody (Władysław Szpilman), Thomas Kretschmann (Yüzbaşı Wilm Hosenfeld), Frank Finlay
• Tür: Biyografi, Dram, Savaş
• Ülke: Fransa, Polonya, Almanya, İngiltere

The Pianist, Nazi işgali altındaki Varşova’da yaşayan ünlü piyanist Władysław Szpilman’ın gerçek hikâyesini anlatır. Roman Polanski, kendi çocukluğunda yaşadığı savaş travmalarının da etkisiyle bu filmi öyle bir samimiyetle kurar ki, izleyici sahnelerin gerçekliğini kemiklerinde hisseder.

Film, 1939’da Polonya’nın işgaliyle başlar. Başlarda savaşın şiddeti dışarıdan duyulurken, zamanla Yahudi halkın hakları ellerinden alınır, gettolara sıkıştırılır ve nihayetinde toplama kamplarına gönderilir. Szpilman, bir mucize sonucu kamptan kurtulur; ancak bu kurtuluş, onu yalnızlığın ve açlığın ortasında hayatta kalma savaşına iter.

Adrien Brody’nin sessizliği, filmin en güçlü dili hâline gelir. Şehrin yıkıntıları arasında, tek başına dolaşan, yiyecek kırıntısı arayan Szpilman’ın yüzünde gördüğünüz ifade, kelimelerle tarif edilemez. En ufak bir sesin bile ölüm anlamına geldiği bu dünyada, piyanoya dokunma arzusu bile hayatta kalma güdüsüyle çarpışır.

En unutulmaz anlardan biri, Szpilman’ın saklandığı evde Alman subayı Hosenfeld ile karşılaşmasıdır. Subayın, onu öldürmek yerine piyanonun başına oturtması ve dinlemesi… İşte o sahne, savaşın ortasında bile insanlığın var olabileceğini hatırlatır.

The Pianist, yalnızca bir hayatta kalma hikâyesi değil; sessizliğin, yalnızlığın ve umudun nasıl birbirine tutunduğunun zamansız bir belgesidir. Film bittiğinde, şehrin sessiz yıkıntıları ve piyanonun hüzünlü tınısı uzun süre zihninizden çıkmaz.

7. Son of Saul (Saul’un Oğlu)

• Yıl: 2015
• Yönetmen: László Nemes
• Oyuncular: Géza Röhrig (Saul Ausländer), Levente Molnár, Urs Rechn
• Tür: Dram, Savaş
• Ülke: Macaristan

Son of Saul, Holokost üzerine çekilmiş en boğucu ve en yakın plan hikâyelerden biri. Film, izleyiciyi yalnızca bir dönemi seyretmeye değil, o dönemin ortasında nefes almaya zorlar. Kamera neredeyse hiç Saul’un yüzünden ayrılmaz; çevrede olan biten çoğu zaman flu kalır ama sesler, çığlıklar, emirler o kadar yakındır ki, tüyleriniz diken diken olur.

Hikâye, Auschwitz toplama kampında Sonderkommando olarak çalışan Yahudi mahkûm Saul Ausländer’in bir gün gaz odasında hayatını kaybeden genç bir çocuğun kendi oğlu olduğuna inanmasıyla başlar. Saul, kampın her yerinde ölüm kol gezerken tek bir amaca odaklanır: Bu çocuğu dini usullere göre gömmek.

Etrafındaki mahkûmlar isyan planları yaparken, Saul’un tek derdi bu son görevdir. Bu durum, izleyicide hem hayranlık hem de çaresizlik duygusu yaratır. Çünkü Saul, insanlığın tamamen silindiği bir yerde bile insanca bir ritüeli gerçekleştirmek için hayatını riske atar.

Film boyunca, net görüntüden çok, Saul’un nefes alışlarını, ayak seslerini, çevredeki uğultuları hissedersiniz. Görmediğiniz şeyler, gördüklerinizden daha ağır gelir. Final sahnesinde ise, neyin gerçek neyin hayal olduğunu bilmeseniz de, Saul’un yüzündeki hafif ifade izleyicinin içine kazınır.

Son of Saul, savaşın ve soykırımın anlatılamaz boyutlarını, en dar kadrajda bile insanın kalbine işleyen bir başyapıt olarak gösterir. Bittiğinde, boğazınızdaki düğüm kolay kolay çözülmez.

8. Tokyo Story (Tokyo Hikâyesi)

• Yıl: 1953
• Yönetmen: Yasujirō Ozu
• Oyuncular: Chishū Ryū (Shūkichi), Chieko Higashiyama (Tomi), Setsuko Hara (Noriko)
• Tür: Dram, Aile
• Ülke: Japonya

Tokyo Story, insan ilişkilerinin en sessiz ama en derin kırılmalarını anlatan, zamansız bir başyapıt. Hikâye, savaş sonrası Japonya’da yaşayan yaşlı bir çiftin, çocuklarını görmek için Tokyo’ya gitmesiyle başlar. Ancak orada fark ederler ki, çocukları artık kendi hayatlarına gömülmüş, onları ağırlayacak vakti bile zor bulur.

Ozu’nun anlatımı, abartıdan tamamen uzak, son derece dingindir. Kamerası yere yakın, sabit bir noktada durur; karakterler otururken konuşur, sessizlikler uzun sürer. Ama işte bu sakinlik, izleyicinin içine ağır ağır işler. Çünkü bu filmde büyük olaylar yoktur; asıl acı, küçük ihmallerde, söylenmeyen cümlelerde ve fark edilmeyen bakışlarda gizlidir.

Yaşlı çiftin çocuklarının ilgisizliği, damadın nazikliği, gelinin sıcaklığı… Tüm bu küçük detaylar, değişen aile yapısının ve kuşaklar arasındaki uzaklaşmanın resmini çizer. İzleyici olarak, karakterlerin hiç söylemediği ama yüzlerinden okunan duyguları hissedersiniz.

Filmin sonlarına doğru gelen kayıp, hiçbir gözyaşı sahnesiyle değil, sessizlikle anlatılır. Ve bu sessizlik, izleyicinin boğazına oturur.
Tokyo Story, yalnızca Japonya’ya değil, dünyanın her yerine ait bir hikâyedir: Zamana, değişime ve kaçınılmaz yalnızlığa dair.

9. Umberto D.

• Yıl: 1952
• Yönetmen: Vittorio De Sica
• Oyuncular: Carlo Battisti (Umberto Domenico Ferrari), Maria Pia Casilio (Maria), Napoleone (Filmeki köpek Flike)
• Tür: Dram
• Ülke: İtalya

Umberto D. İtalyan Yeni Gerçekçiliği’nin en saf örneklerinden biri. Savaş sonrası İtalya’sında geçen film, büyük olaylar ya da kahramanlıklar anlatmaz; bunun yerine, sıradan bir yaşlının günlük yaşam mücadelesine odaklanır. İşte bu sadelik, filmi derinlemesine vurucu yapar.

Emekli devlet memuru Umberto, kirasını ödeyemez, maaşı yetmez ve ev sahibi tarafından sürekli evden çıkarılma tehdidi altındadır. Hayattaki en yakın dostu, küçük köpeği Flike’tır. Geri kalan herkes, kendi derdiyle meşguldür. Umberto’nun yalnızlığı, kalabalık sokaklarda bile hissedilir; insanlar arasındaki mesafe, fiziksel değil, ruhsal bir uçurumdur.

Filmdeki en ağır sahnelerden biri, Umberto’nun çaresizlikten düşündüğü radikal kararlar… Ama bu noktada bile, Flike’a bakarken gözlerindeki sevgi, onun hâlâ hayata tutunan bir yanının olduğunu gösterir. De Sica, bu hikâyeyi öyle yalın bir dille anlatır ki, izleyici olarak siz de Umberto’nun odasında onunla birlikte sessizce oturuyormuşsunuz gibi hissedersiniz.

Final, büyük bir olayla değil, küçük ama anlamlı bir anla gelir. Ve işte o an, insanın onurunu, sevgiyi ve yalnızlığı tek karede hissedersiniz. Umberto D. bittiğinde, ekrandan ayrılmak istemezsiniz; çünkü o yalnız yaşlı adamı ardınızda bırakmak, vicdanınıza ağır gelir.

10. Kes

• Yıl: 1969
• Yönetmen: Ken Loach
• Oyuncular: David Bradley (Billy Casper), Freddie Fletcher (Jud Casper), Lynne Perrie (Anne)
• Tür: Dram
• Ülke: Birleşik Krallık

Kes, İngiliz işçi sınıfının sert gerçeklerini, yoksulluğun ve sevgisizliğin bir çocuğun ruhunda açtığı yaraları en yalın hâliyle gösteren bir film. Ken Loach’un sosyal gerçekçi üslubu, hikâyeyi hem belgesel gibi samimi hem de tokat gibi etkileyici kılar.

Billy Casper, küçük bir madenci kasabasında yaşayan, okuldaki arkadaşları ve öğretmenleri tarafından sürekli hor görülen bir çocuktur. Evde ise alkolik annesi ve ilgisiz ağabeyiyle sevgi yoksunu bir hayat sürer. Bir gün, tesadüfen bir kerkenez yavrusu (falcon) bulur ve onu eğitmeye başlar. Bu kuş, Billy’nin hayatındaki tek umut ışığı, tek dostu olur.

Film boyunca Billy’nin kuşla kurduğu bağ, aslında onun özgürlüğe, saygıya ve sevgiye duyduğu özlemi simgeler. Kuşu eğitirken gözlerindeki parıltı, hayatta ilk kez kendini değerli hissettiğinin kanıtıdır. Ancak Ken Loach, hayatın bu tür umutları nasıl acımasızca söndürebileceğini sert bir şekilde gösterir.

Final, sinema tarihinin en yıkıcı anlarından biridir. Ne büyük patlamalar ne de dramatik müzikler vardır; sadece sessizlik, kayıp ve boğazınıza oturan bir taş. Kes, izleyicinin kalbinde yıllarca unutulmayacak bir yaradır.

11. A Separation (Bir Ayrılık)

• Yıl: 2011
• Yönetmen: Asghar Farhadi
• Oyuncular: Peyman Maadi (Nader), Leila Hatami (Simin), Sareh Bayat (Razieh), Shahab Hosseini (Hodjat)
• Tür: Dram
• Ülke: İran

A Separation, modern İran’da geçen ama evrensel konulara dokunan, katmanlı ve derin bir dram. Film, boşanmak üzere olan bir çiftin hikâyesinden yola çıkar, ancak kısa sürede ahlaki, dini ve sınıfsal çatışmaların iç içe geçtiği bir insanlık sınavına dönüşür.

Nader ve Simin, farklı hayallerin peşindedir: Simin, kızları için İran’ı terk etmek ister; Nader ise Alzheimer hastası babasına bakmak için kalmayı. Bu anlaşmazlık, ikisini mahkemeye taşır. Ancak baba bakımına yardımcı olması için işe alınan hamile kadının yaşadığı trajik bir olay, herkesin hayatını altüst eder.

Film boyunca izleyici olarak kimin haklı kimin haksız olduğuna karar vermekte zorlanırsınız. Farhadi, hikâyeyi öyle dengede tutar ki, her karakterin kendi doğrusu vardır. Ancak bu doğrular çarpıştığında, ortaya yalnızca kırgınlık, pişmanlık ve geri dönüşü olmayan yaralar çıkar.

En vurucu anlar, karakterlerin sessizliklerinde saklıdır. Küçük kızın, ebeveynlerinin arasındaki gerilimi hissettiği sahneler, boğazınıza oturur. Çünkü görürsünüz ki, bazen haklı olmak bile kazandırmaz; herkes biraz eksik, biraz kırık kalır.

Final sahnesinde cevaplanmamış sorular kalır. Ama asıl mesele, cevap değil; bu hikâyenin yarattığı vicdan muhasebesinin izleyicinin içinde uzun süre yaşamaya devam etmesidir.