Başarıyı engelleyen gizli tehdit: Sınav kaygısı

Sınavlar yaklaştıkça birçok öğrencinin odasında yankılanan, ailelerin ve öğretmenlerin dilinde gündeme gelen tek bir konu olur; Başarı. 

Bununla birlikte çoğu zaman bir gerçeklik gölgelenir: Sınav başarısı, yalnızca bilgiyle değil, psikolojik sağlamlıkla da ilgilidir. İşte tam bu noktada devreye giren ve her yıl binlerce gencin yaşam kalitesini örseleyen bir sorunla karşı karşıya kalırız; sınav kaygısı.

Sınav kaygısı nedir?

Sınav kaygısı; kişinin sınav öncesinde ya da sınav sırasında yoğun stres, endişe, korku ve panik yaşaması halidir.  Bu kaygı, bilişsel (düşünce), duygusal ve fiziksel düzeyde kendini gösterir. Öğrenci, çalışmış olsa bile sınav anında bilgilerine ulaşmakta zorlanabilir, konsantrasyonu bozulabilir, bedeni üzerinde kontrolü azalabilir.

Günümüzde ise sınav kaygısı yalnızca gençlerin değil, bir bütün olarak sınava hazırlanan gencin ve onun geri kalan çevresini kapsayan bir problem haline geldi. Çünkü eğitim sistemleri büyük ölçüde “yarış” odaklı. Öğrenciler yalnızca sınavı değil; geleceğini, ailelerinin beklentisini ve kendi kimlik değerlerini de taşıyor o kağıtların üzerine.

Bu baskının temel nedenlerini şöyle özetleyebilirim:

• Yüksek beklenti: “Sadece yüksek puan alırsan değerlisin” algısı.
• Aile baskısı: İyi niyetle yapılan yönlendirmeler, bazen gençlerin üzerinde baskıya dönüşebiliyor.
• Toplumsal etiketleme: Başarı, genellikle sınav sonucu ile ölçülüyor. Oysa sınav sadece bir değerlendirme aracıdır.
• Kıyaslama kültürü: “Kuzenin şurayı kazandı, sen neden yapamıyorsun?” gibi kıyaslamalar öz saygıya ciddi zararlar verir.

Belirtiler neler olabilir?

Sınav kaygısı yaşarken eşlik eden belirtiler:

• Fiziksel: Mide bulantısı, çarpıntı, terleme, titreme, baş dönmesi
• Zihinsel: Boşluk hissi, unutkanlık, “bildiklerimi unuttum” düşüncesi
• Duygusal: Huzursuzluk, öfke patlamaları, ağlama krizleri
• Davranışsal: Çalışmayı erteleme, sınavdan kaçma, içe kapanma

Unutmayın, bu belirtiler sadece öğrenciyi değil, aile sistemini de etkilemektedir. Ebeveynin yaşadığı kaygı, çocuğa doğrudan bulaşabilir.

Peki ne yapmalı?

Ebeveynler için: Hedef destek olmak, yük olmak değil

• Çocuğunuzu sadece sonuç odaklı değerlendirmeyin. Çabalıyor olma halini takdir edin.
• Kendi içinizde yaşadığınız kaygıyı fark edin ve bu kaygının kaynağına inin. Kendi içinizde beliren sınav kaygınızı çocuğunuza yansıtmamaya çalışın.
• Sınav sonuçlarının çocuğunuzun ne kadar değerli olduğu gerçeğinin önüne geçmesine izin vermeyin.

Öğrenciler için: Kaygıyla savaşma, onu anla

• Kaygını bastırmaya çalışma. Onu tanı, kabul et ve yönetmeyi öğren.
• Düzenli çalışma programı ve gerçekçi hedefler, kaygının kontrol altında tutulmasına yardımcı olur.
• Sınavdan önce ve sınav anında nefes egzersizleri ve odaklanma pratiği yap.

 Uzmanlar için: Görünmeyeni görün

• Sadece akademik danışmanlık değil, duygusal destek de sunmak çok kıymetlidir.
• Her öğrencinin kişisel dinamiklerini tanımaya özen gösterin.
• Bireysel terapi, grup çalışmaları ya da okul temelli psiko-eğitimlerle destek olun.

Sonuç: Sınavlar geçer, psikolojik iz bir ömür kalabilir

Sınav kaygısı, bir çocuğun zihinsel sağlığını, aile ilişkilerini ve özgüvenini etkilemektedir. Bunu “herkesin yaşadığı sıradan bir durum” gibi normalize etmek, uzun vadede daha büyük problemlere zemin hazırlar.

Bir psikolog olarak şunu vurgulamak isterim: Sınav başarısı, güçlü bir zihinle mümkündür. Bu yüzden bilgi kadar, duygusal dayanıklılığın da önemsenmesi gerekir. 

İlginizi çekebilir: Şema kimyası: Ne ekmek ne de su sensizlik korkusu