Bilimsel okuryazarlık ile hastalık yönetimi

Bilgi, insan sağlığını koruma ve hastalıkları yönetme konusunda en güçlü araçlardan biridir. Hastalık süreçleri üzerine düşünmek, araştırmak, sorgulamak ve bilinçli bir farkındalık geliştirmek, hastalıkların yönetiminde etkili bir tedavi yaklaşımı olabilir. Özellikle hastalık sürecine dair bireysel kalıpların, bilimsel nitelikli ve doğru bilgilerle şekillendirilmesi, modern bilim ile felsefi ve tasavvufi öğretilerin kesiştiği bir sağlık bilinci oluşturur. Son yıllarda, hasta eğitimi ve tedavi süreçleriyle ilgili bilgilendirmenin faydaları üzerine birçok bilimsel araştırma yapılmıştır. Tıbbi otoriteler tarafından hasta eğitimi olarak tanımlanan bu kavram, tasavvuf ve felsefede önemli bir yer edinen tefekkür süreci ile benzerlik göstermektedir.

Felsefi ve tasavvufi öğretilerde tefekkür, derin düşünme, sorgulama ve hakikati anlama süreci olarak tanımlanır. Mevlânâ, insanın düşüncelerinin onun varlığını şekillendirdiğini vurgulayarak, bireyin yaşadığı her deneyimi anlamlandırmasının ve bu süreçte farkındalık geliştirerek hakikate ulaşmasının önemine dikkat çeker. Bu yaklaşım, modern bilimin de savunduğu gibi, özellikle hastalık gibi zorlu süreçlerde nitelikli bilgiye erişmenin ve bilinçli farkındalık geliştirmenin bireyin iyilik hali üzerindeki dönüştürücü etkisini ortaya koyar. Canlılık deneyimimizin her anında, karşılaştığımız durumları anlamlandırmak ve sürece dair doğru bilgiye ulaşmak, yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda zihinsel ve ruhsal bir güç kaynağıdır. Tefekkür bilinci, insanın kendini keşfetmesini ve bilinçli bir şekilde iyileşme sürecine katkı sağlamasını destekleyen en değerli araçlardan biridir.

Bilimsel okuryazarlık: Sağlıklı bir gelecek için anahtar

Hastalıklara, insan fizyolojisine ve psikolojisine dair okumalar yapmak ve farkındalık geliştirmek, hastalık yönetiminde tefekkürün şifasını ortaya çıkarabilir. Doğru bilgileri edinmek, bireysel farkındalığı artırmanın yanı sıra, tedavi sürecine aktif katılımı da teşvik eder. Bilimsel okuryazarlık, bireyin sağlıkla ilgili bilgileri değerlendirme, anlamlandırma ve bilinçli eylemler gerçekleştirme kapasitesini artırarak, tedavi sürecinde daha bilinçli kararlar almasına olanak tanır.

Ağrı Sinirbilimi Eğitimi (PNE) ile farkındalık kazanmak

Son yıllarda, bilim insanları ve klinisyenler, hastalıkların mekanizmalarını hastalara öğretmenin etkisini araştırmaya başlamıştır. Bu doğrultuda geliştirilen Ağrı Sinirbilimi Eğitimi (Pain Neuroscience Education – PNE), özellikle kronik ağrı ile ilişkili bireyler için ağrı deneyimlerinin nörobiyolojik ve nörofizyolojik süreçlerini öğretmeyi amaçlayan bir eğitim stratejisidir. PNE, hastaların ağrı deneyimlerine dair inançlarını ve bilişsel süreçlerini değiştirmeye yönelik bir müdahaledir.

PNE, iki temel eğitim sürecini içerir:

• De-education (Yanlış Eğitimi Kaldırma): Hastaların ağrı ve hastalık mekanizmaları hakkında sahip oldukları yanlış inanışları belirleyerek bunları ortadan kaldırmayı amaçlar.
• Re-education (Yeniden Eğitim): Hastalara ağrının nörobiyolojisi ve nörofizyolojisi hakkında bilimsel olarak doğru bilgiler sunarak, süreci bilinçli bir şekilde yönetmelerine yardımcı olur.

Bu eğitim süreci, hastaların tedavi sürecine nitelikli bilgilerle katılımını sağlayarak, tefekkür ve bilimsel okuryazarlık şifasını hayata geçirmeyi hedefler. Yapılan araştırmalar, PNE eğitimi verilen kronik ağrılı bireylerde ağrı skoru, işlev kaybı, korku-kaçınma davranışları ve sağlık hizmeti kullanımında önemli iyileşmeler sağladığını göstermiştir.

Fizik tedavi alanında yapılan çalışmalarda, öğrencilere ağrı sinirbilimi konusunda eğitim verilmesinin, ağrı ile ilgili bilgilerini artırdığı ve kronik ağrıya yönelik daha sağlıklı ve olumlu yaklaşımlar geliştirmelerine yardımcı olduğu belirlenmiştir. Klinik araştırmalarda, ameliyat öncesi PNE eğitimi alan hastaların, ameliyat sonrası sağlık harcamalarının %45 oranında azaldığı gözlemlenmiştir.  Yakın zamanda yapılan bir klinik çalışmada, tedaviye yönelik bilgilendirmenin etkisi incelenmiştir. Kronik bel ağrısı olan hastalara manuel terapi tekniğine dair bilimsel bir eğitim programı uygulanmış ve aynı manuel tekniğin uygulandığı ancak eğitim verilmeyen grupla karşılaştırılmıştır. Sonuçlara göre, eğitim alan hastaların düz bacak kaldırma (SLR) testinde ve Minimum Tespit Edilebilir Değişim (MDC) değerlerinde anlamlı bir iyileşme gösterdiği belirlenmiştir. Çalışmada, eğitim alan hastaların SLR ve MDC skorlarının, eğitim almayan gruba kıyasla 7.2 kat daha yüksek olduğu bulunmuştur.

Modern tıp araştırmaları, hasta eğitiminin tedavi sürecinde kritik bir bileşen olduğunu kanıtlamıştır. Hastalığın fizyolojisini anlamak, bireyin tedavi sürecine daha bilinçli bir şekilde katılımını sağlar. Özellikle kronik hastalıklarda, bilimsel bilgiye ulaşarak kendi sağlıklarını yönetmeyi öğrenen hastaların, ilaç kullanımını ve gereksiz medikal müdahaleleri azaltabildiği görülmektedir.

Bu doğrultuda bilimsel okuryazarlık, hastaların tedavi süreçlerine daha aktif katılım göstermelerini, yanlış ve bilim dışı bilgilerin etkisinden korunmalarını, sağlıkla ilgili bilinçli ve doğru kararlar almalarını sağlar. Ayrıca bireysel farkındalığı artırarak hastalık yönetimini kolaylaştırır ve hastaların tedaviye daha uyumlu hale gelmelerine yardımcı olur.

Şifaya giden yol bilinçten geçiyor

Araştırmalar, modern bilim ve felsefi bakış açısıyla ele alındığında, tefekkür ve bilimsel okuryazarlığın, hastalık sürecine dair farkındalık geliştirmede kritik bir rol oynadığını göstermektedir. Nitelikli bilginin rehberliğinde hareket etmek, bireyin sağlığını bilinçli bir şekilde yönetmesi ve bütüncül bir iyileşme sürecine adım atması için en güçlü araçlardan biridir.

Kendi şifamız için araştırmak, öğrenmek ve farkındalığımızı artırmak, sağlıklı bir yaşamın ayrılmaz bir parçasıdır. Bu doğrultuda üzerimize düşen en önemli sorumluluk, bilimsel ve güvenilir kaynaklardan doğru bilgilere ulaşarak bilimsel okuryazarlığımızı geliştirmek ve sağlık sürecimizi bilinçle yönetmektir.

Bu yazıyı okuyarak, bilimsel okuryazarlığın şifasına bir adım daha yaklaştınız. Sağlık ve farkındalık dolu günler dileriz!

Kaynaklar:

Louw, A., & Riera-Gilley, V. (2024). Pain neuroscience education: Teaching people about pain. Journal of Pain & Palliative Care Pharmacotherapy, 38(3), 292-301.
Louw, A., Nijs, J., & Puentedura, E. J. (2017). A clinical perspective on a pain neuroscience education approach to manual therapy. Journal of Manual & Manipulative Therapy, 25(3), 160-168.
Louw, A., Zimney, K., Puentedura, E. J., & Diener, I. (2016). The efficacy of pain neuroscience education on musculoskeletal pain: a systematic review of the literature. Physiotherapy theory and practice, 32(5), 332-355.
Louw, A., Puentedura, E. J., Zimney, K., & Schmidt, S. (2016). Know pain, know gain? A perspective on pain neuroscience education in physical therapy. journal of orthopaedic & sports physical therapy, 46(3), 131-134.
Wood, L., & Hendrick, P. A. (2019). A systematic review and meta‐analysis of pain neuroscience education for chronic low back pain: Short‐and long‐term outcomes of pain and disability. European Journal of Pain, 23(2), 234-249.

İlginizi çekebilir: Ağrının kapılarını kapatmak: Kapı Kontrol Teorisi ve ağrı yönetimi