Çocuğunuzun aşırı rekabetçi olduğunu gösteren işaretler

Aslında kendimizde ve çevremizde hep bir miktar rekabet görürüz. O, bunu yapabiliyorsa ben de yapabilirim, tatile buraya gittiyse ben de gidebilirim gibi günlük hayatta farkında olmadan kendimizi başkalarıyla rekabete sokarak motive olmamızı sağlayabiliriz. Peki, bu durum çocuklarda nasıl kendini gösteriyor? Uzmanlar, rekabetin çocukları motive eden doğal bir duygu olduğunu söylüyor. Ama kaybetmeyi kaldıramayan, zorluklarda stres yaşayan, kendisini başkalarıyla kıyaslayan çocuklarda bu durum sağlıksız bir hal alabiliyor.

Psikiyatrist Christina Lee, bu durumu şöyle açıklıyor:  “Beynimiz rekabet için programlı. Rekabet, daha iyi olmaya ve performansımızı geliştirmeye motive eder. Ama çocuklar henüz duygularını tam olarak kontrol edemediği için bu dürtü zamanla öz-eleştiri, mükemmeliyetçilik ve stres gibi olumsuzluklara dönüşebilir.”

Örneğin, sağlıksız rekabet genellikle grup oyunlarında karşı takıma karşı kaybetmeye sinirlenmekle başlayabilir. Sonrasında sınav notlarına aşırı takılmak, sırada hep önde olmak istemek veya zorlayıcı şeyleri denemekten kaçınmak gibi davranışlar ortaya çıkabilir.

Çocukların rekabetçi oldukları nasıl fark edilir?

Psikolog Cynthia Vejar’a göre çocuklar rekabetlerini genellikle saklamazlar. Bu, duygularını öğrenmek açısından iyi bir fırsat sunar ama aynı zamanda kazanmayı ve kaybetmeyi, empati ve paylaşmayı öğrenmek için de bir alan açar.

Okulda, çocuklar yüksek notlar almak ve öğretmenlerinden onay görmek isteyebilir. Bu motivasyon sağlasa da stres ve mükemmeliyetçiliğe de yol açabilir. Spor aktivitelerinde rekabet, agresif davranışlara yol açabilir. Çocuklar, hem kendilerini hem takım arkadaşlarını zorlayabilir; bu da tükenmişlik ve spordan zevk alamama ile sonuçlanabilir. Sosyal hayatta popüler olmak, ilgi odağı olmak için sürekli  dikkat çekmeye çalışabilirler. Bu durum dış görünüşlerinden yeteneklerini göstermeye, sosyal statüye kadar her alanda kendini gösterebilir.

Aşırı rekabetin etkileri

Biraz rekabet sağlıklı olabilir ama fazla rekabet; hırs, stres, tükenmişlik ve sosyal izolasyona yol açabilir. Dr. Lee’ye göre aşırı rekabet, kazanma isteği ve hırs içinde ilerlemek çocuklar açısından eskiden keyif aldıkları aktivitelere bile zevk alamaz hale getirebilir. Amerikan Pediatri Akademisi’nin raporuna göre çocukların %70’i 13 yaşına gelmeden yapmayı sevdikleri spor faaliyetlerini bırakıyor; sebebi ise aşırı iyi performans gösterme baskısı ve kazanma hırsları olabiliyor.

Aşırı rekabet ayrıca depresyon, kaygı ve uyku sorunlarına yol açabilir; bazı durumlarda ergenlerde kötü alışkanlıklara bağımlı olma riski bile doğurabilir. Sosyal ilişkiler de bundan etkilenir: Çocuk ya geri çekilir ya da öfkeyle tepki verir. Müdahale edilmezse olumsuz davranışlar daha sık ve yoğun hale gelir.

Çocuğunuzun rekabetçi olduğunu anlayabileceğiniz işaretler

Dr. Lee’ye göre aşırı rekabetçi çocuklar yeni şeyler denemekten kaçınabilir veya kendilerini zorlayacak görevlerden uzak durabilir. Başarısızlık korkusu onları geri çekilmeye iter ve çoğu zaman başarısızlık sonrası duygularını yoğun bir şekilde yaşarlar. Kendilerini eleştirme, olumsuz iç konuşmalar ve başarısızlıklarında toparlanmakta zorlanmak da sık görülen tepkiler arasında.

Çocuğunuzun rekabetçi olduğunu anlayabileceğiniz tepkiler ise şunlar olabilir:

• Sürekli başkalarıyla kıyaslama yapması
  
• Başarısızlık veya yetersizlik korkusu
  
• Takım çalışmasında zorlanma
  
• Kaybettiklerinde veya başarısız olduklarında öfke patlamaları
  
• Yarışmalardan veya spordan kaçınma
  
• Övünme, başkalarını küçümseme
  
• Takım arkadaşlarına başarıda pay vermeme
  
• Mükemmeliyetçilik ve gerçekçi olmayan beklentiler
  
• Sürekli kusursuz performans gösterme baskısı
  
• Dışlanmış veya yetersiz hissetme
  
• Arkadaş ilişkilerinde sorun yaşama
  

Çocukların rekabet duygusunu tetiklemede sosyal medyanın gücü

TikTok ve Instagram gibi platformlar, ergenlik dönemindeki çocuklar için rekabetçi davranışlara sebep olabilir. Beğeni sayısı, sosyal mecralardaki takipçi sayısı ve yorumlar çocuklar üzerinde sürekli daha iyi olduklarını gösterme baskısı yaratır. Bu durum yetersizlik ve dışlanmışlık duygularını tetikleyebilir. Ekran süresini sınırlamak, gerçek arkadaşlıkları teşvik etmek ve sağlıklı teknoloji ve sosyal medya kullanımını aşılamak bu riski azaltır.

Çocuklara rekabeti sağlıklı bir şekilde nasıl öğretebilirsiniz?

Dr. Krause, çocuklarla dengeli bir yaklaşımın önemine dikkat çekiyor: “Çocuğunuzun sürekli kazanmasına odaklanmak yerine çabasını takdir edin ve kaybetmeyi kabullenmeyi öğretin. Takım çalışmasını benimsetin, duygularını konuşmasına izin verin. Çocuklar bu süreçte desteğe ihtiyaç duyar; onlara rekabeti keyifli ve sağlıklı bir şekilde yaşamanın yollarını gösterin.”

Dr. Lee ise ebeveynlere şunu öneriyor: “Sürekli başarıya odaklanmak, çocukların kaybettiklerinde kendilerini kötü hissetmelerine yol açar. Bunun yerine, ilerlemelerini geçmişleriyle karşılaştırarak başarıyı kendi gelişimleri üzerinden görmelerini sağlayın.”

Çocuğunuzun sosyal davranışlarını, özgüvenini ve arkadaş ilişkilerini etkilemeyecek şekilde rekabeti sağlıklı bir şekilde öğretebileceğiniz diğer öneriler ise şu şekilde:

• Çabasını övün: Çocuk, çabası için takdir edildiğinde daha dayanıklı olur ve hayal kırıklıklarıyla başa çıkmayı öğrenir.
  
• Farklı spor ve aktiviteler deneyimlemesini destekleyin: Rekabetçi ve rekabetsiz aktiviteleri dengeleyin. Tek bir spora erken yönlendirmeyin.
  
• Sağlıklı bir tutum sergileyin: Başarılarını kutlayın ama çocuğunuzun kişiliğini temsil etmediğini öğretin. Dinlenmesini ve sağlığını önceliklendirin.
  
• Başarının anlamını konuşun: Başarı sadece kazanmak değildir. İyi bir insan olmak, takım oyuncusu olmak, yeni şeyler denemek de başarıdır.
  
• Eğlenmenin daha önemli olduğunu anlatın: Rekabetin amacı eğlenmektir, kazanmak değil. Yeni şeyler denemeye ve yeteneklerini keşfetmeye teşvik edin.
  

Unutmayın; rekabet, çocuklar için doğal ve sağlıklı bir motivasyon kaynağı olabilir. Önemli olan, onların bu duyguyu dengeli bir şekilde deneyimlemelerini sağlamak, çabalarını takdir etmek ve kayıplardan ders çıkarmalarına yardımcı olmaktır. Çocuğunuzun yanında olarak, ona destek olup hırs yapmadan rekabet etmenin keyfini göstererek öğrenmesine rehberlik edebilirsiniz. Böylece kazanmak sadece bir sonuç değil, büyüme ve öğrenme yolculuğunun bir parçası haline gelir.

İlginizi çekebilir: Yemek seçen çocuklara karşı ebeveynler için pratik öneriler