Ekran Yanması Nedir? OLED Burn-in Nasıl Önlenir?

Bir monitör veya televizyon alırken mutlaka görüntüleri önümüze getiren görüntüleme teknolojisinin ne olduğuna bakarız. Piyasada LED, OLED, QLED, QD-OLED ve Mini-LED olmak üzere birçok seçenek var. Bunlardan birisi var ki, teknoloji dünyasının korktuğu ve kullanıcıların tercihlerini etkileyen ciddi bir problem yaratabiliyor: OLED ekranlarda burn-in, yani yanma problemi.

Bu durum ticari veya kişisel olsun, herkes için büyük bir sorun. Ancak ekran yanması, ekranları dijital tabela, pazarlama ve bilgilendirme amaçlı kullanan işletmeler için daha ciddi bir sorun olabilir.

Organik Işık Yayan Diyot (OLED) ekranlar, geleneksel LCD ekranların sunamadığı bir performans sunuyor. Görüntünün çok daha gerçekçi görünmesini sağlayan inanılmaz kontrast oranlarına sahipler. Bu nedenle LG, Sony ve Samsung gibi şirketler TV model serilerinin en üstünde OLED’e yer veriyor. Aynı durum telefon tarafında Apple, Samsung, Google ve diğerleri için de geçerli. OLED ekranlar şu anda çok yaygın ve gayet iyi görüntü kalitesi sunuyor.

En büyük dezavantajı ise getirdiği “yanma” sorunu. Maalesef ki ekranlarda meydana gelen “OLED yanması” kalıcı. Birkaç yöntem ile bunu yavaşlatmak veya görünürlüğünü azaltmak mümkün olsa da, tamamen kurtulmanın bir çaresi yok.

İyi olan şu ki, bu sorunlar baş gösterdiği günden bu yana üreticiler büyük iyileştirmeler yaptı. Artık eskisi gibi burn-in sorunlarıyla karşılaşma ihtimalimiz çok daha az. Bu makalemizde ekran yanmasının ne olduğunu ve alınabilecek önlemleri anlatmaya çalışacağız.

Ekran Yanması Nedir?

Kısaca ekran yanması, TV ekranınızda belirli bir görüntünün olduğu yerinde takılı kalması demek. Bu TV’nizdeki bir arıza değil. Fişini çektiğinizde bahsettiğimiz görüntü ortadan kalkar. Yanma, sanki görüntü dijital ekrana dövme yapılmış gibi ekranınıza yapışan hayalet bir görüntüyü ifade eder.

Burn-in, ekranda kalan ve ne izlerseniz izleyin veya ne yaparsanız yapın değişmeyen görünür bir izdir. Anlattığımız izler ekranda uzun süre sabit bir görüntü kalmasından kaynaklanabilir ve özellikle OLED TV’lerde ortaya çıkıyor.

Peki nasıl bir izden söz ediyoruz? Bir örnek olarak, televizyon izlerken ekranın köşesinde kanalın logosu hep aynı yerde durur. Bu hiç şaşmaz. Kanal değiştirseniz veya başka içeriklere geçseniz bile bu logonun hep yerinde olduğu gibi hayalet gibi kaldığını düşünün. İşte ekran yanması tam olarak bu. Gerçekten can sıkıcı.

Diyelim ki işletmenizdeki ekranlar için kullandığınız belirli bir ekran koruyucunuz var. İçeriği ne kadar değiştirirseniz değiştirin, bu ekran koruyucu gün boyunca ekrandaki içeriğin üzerine bindirilmiş olarak kalacak. Bu iki kat can sıkıcı. Genellikle televizyonlar işin içine katılsa da, OLED monitörler, akıllı telefonlar ve Nintendo Switch gibi OLED tabanlı ekran taşıyan tüm cihazlar konunun içine dahil.

Bahsi geçen problem, paneldeki LED’lerden dolayı “yanma” olarak lanse ediliyor. Diğer taraftan “görüntü tutulması” olarak bilinen ayrı bir sorun daha var. Bu geçici olabilir.

Apple’ın OLED ekranlı iPhone’ları için hazırladığı destek sayfasında, ürünlerin yanma etkilerini azaltmak için tasarlandıkları belirtiliyor. Ancak buna rağmen yanmanın “aşırı durumlarda” meydana gelebileceği de kabul edilmiş. Google’ın Pixel telefon destek sayfası, yanmanın “aynı görüntü ekranınızda uzun süre yüksek parlaklıkta kaldığında” meydana gelebileceğini söylüyor ve bunu azaltmak için adımlar öneriyor.

Önemli bir TV üreticisi olan LG’nin sayfasında “Ortalama bir TV tüketicisinin yanmaya neden olabilecek bir ortam yaratması nadirdir” yazıyor. Bununla birlikte, YouTube, sosyal medya ve forumlara bakılırsa OLED yanmasıyla ilgili hikayelerin sayısı sanıldığından daha fazla.

Tüm Organik Işık Yayan Diyot ekranlar bu sorunla karşı karşı kalma ihtimaline sahip. OLED ekranlar, sıvı kristal ekranlardan (LCD’ler) daha hassas bir yapıya sahip. Eğer bu durum sizde büyük endişeler yaratıyorsa LCD ekranlara yönelin. Ancak görüntü kalitesinden ödün vermek zorunda kalacaksınız

Yanmanın neden meydana geldiğini anlamak için farklı ekran türlerini gözden geçirmek gerekiyor. Burn-in olarak geçen yanma, dijital ekran teknolojisi zaman içinde gelişse bile uzun süredir devam eden bir sorun.

İhtimal Ne Kadar? Halen Bu Sorun Var mı?

OLED ekranlarda yanma ihtimali her zaman var. Ancak bir yüzde veremesek de normal kullanımda ihtimal çok düşük seviyelerde. Bunun yanında, çoğu zaman “burn”in” dediğimiz şey gerçekleşse bile birkaç dakika sonra kayboluyor. Bu en iyi senaryo.

Ekranda beliren kalıcı yanmaya dönüşmeden çok önce görüntü tutulması belirgin şekilde kendini gösterecektir. OLED ekranınızın bu görsel artefaktları gösterdiğini fark ederseniz hemen umutsuzluğa kapılmayın. İşte o anda bazı önlemeler almalısınız.

Yaşanan hadiselere bakarsak, yanma sorunu genellikle kanal logosu veya farklı statik görüntülerin ekranda çok uzun süre kalmasından kaynaklanıyor. Yani ekranınızı statik öğelerle aynı içeriği oynatmaya çok uzun süre devam ederseniz OLED yanması meydana gelebilir. Buna TV kanallarının logoları ve haber afişlerinin yanı sıra video oyunlarındaki mini haritalar, sağlık çubukları, skor tabloları, duraklatma menüleri vb. gibi HUD öğeleri de dahil.

Her şey düşünüldüğünde, yanma çoğu insan için bir sorun olmamalı. Ayrıca üreticiler, OLED tabanlı ürünlerini üretirken bu sorunların yaşanmaması için elinden geleni yapıyor. Sorunlar eskiye göre fazlasıyla azalmış durumda. Çoğu insan gibi siz de TV’nizde, telefonunuzda veya OLED ekranlı başka bir cihazda çeşitli içerikler izliyorsanız, yanma konusunda endişelenmenize gerek kalmayacaktır.

Uzun lafın kısası, bu ciddi sorun eskiden daha yaygındı, şimdi iyice azaldı. Yine başıma gelebilir mi diye soracak olursanız, elbette her zaman ihtimal var. Statik görüntülerin daha yaygın olduğu, oyun oynamak için veya PC monitörü olarak kullanılan OLED ekranlarda yanma olasılığı daha yüksektir. OLED ekran taşıyan akıllı telefonlarda ise içerikleri çok daha hızlı değiştirdiğimiz için yanma problemi çok daha kısıtlı.

Yanmanın Sebebi Ne?

Bazı ekran üreticileri yanma sorununu tartışırken, testler bazı OLED teknolojilerinin diğerlerinden daha hızlı yandığını ortaya koydu. Yanmanın kademeli olabileceği doğru olsa da, fark edilmediği takdirde kalıcı hale gelebilir. Bunun nedeni ise söylediğimiz gibi Organik Işık Yayan Diyot (OLED) ekranların fiziksel özellikleri.

Bir OLED ekrandaki her piksel, kırmızı, yeşil ve mavi (ve bazen beyaz) alt piksellerden oluşur. Işık yaydıklarında yavaşça azalırlar. Yanma, bireysel alt piksellerin rengine bağlı olarak farklı oranlarda parlaklıklarını kaybetmeleri nedeniyle ortaya çıkar. Gezinme ve durum simgeleri gibi en çok kullanılan ışık yayan alt pikseller daha erken aşınır ve bu da düzensiz ışık üretimine yol açar.

Nitekim cihazı özellikle aynı içerikle ne kadar çok kullanırsanız, yanma etkisi o kadar belirgin olur. Aynı görüntüyü ne kadar uzun süre görüntülerseniz, görüntünün ana hatları ekranda o kadar uzun süre kalır.

Geliştirilen Teknolojiler

OLED ekranınız kalıcı olarak yanma sorunuyla karşı karşıyaysa, garanti kapsamında olmadığı sürece yapabileceğiniz pek bir şey yok. Ancak yanmayı veya görüntü tutulmasını baştan önlemek için yapabileceğiniz birçok şey var.

Modern OLED ekranlar birçok yararlı özellik ile birlikte geliyor. Ekran koruyucuların yanı sıra, ekran yanma riskini azaltmak için görüntüyü ekranda periyodik olarak birkaç piksel hareket ettiren ‘Ekran Taşıma (Screen Move)’ ve ‘Piksel Kaydırma (Piksel Yenileyici)’ gibi özellikler sunuluyor.

Bazı OLED monitörlerde Piksel Kaydırma özelliği görüntüyü ekranda hareket ettirirken kırpabilir. Diğer monitörlerin ekran çözünürlüğü yerel çözünürlükten biraz daha yüksek olacaktır, böylece görüntü kırpılmaz. ‘Piksel Temizleme/Panel Yenileme’ gibi bir özellik kullanıldığında görüntü tutulması ortadan kalkacaktır fakat bu işlem birkaç dakika sürebilir. Bazı modellerde özelliği belirli bir süreden sonra otomatik olarak çalıştırma seçeneği var.

Ekrandaki parlak statik öğeleri algılayan ve parlaklıklarını düşüren ‘Logo Parlaklığını Ayarlama’, ‘Görev Çubuğu Algılama’, ‘Sınır Algılama’ vb. gibi özelliklere sahip modeller bile mevcut. Son olarak, arka ışık, parlaklık ve kontrast için maksimum ayarları kullanmaktan kaçınmalısınız. OLED’ler zamanla parlaklığını kaybettiğinden bu ayarları düşürmek ekranın ömrünü de uzatabilir.

Üreticiler, ekranlarında kullanılan OLED malzemelerini yanmaya karşı daha dayanıklı hale getirmek için sürekli olarak geliştiriyorlar. Bu süreçte daha kaliteli malzemeler kullanılıyor. Diğer yandan modern OLED ekranlar, yanma olasılığını azaltabilen daha iyi piksel tasarımına sahip. Sürece bir de biraz önce bahsettiğimiz yazılımsal özellikler dahil olduğunda ihtimal iyice düşmüş oluyor.

Garanti Meselesi

Sabit statik öğeler içeren aynı içeriği uzun süreler boyunca tekrar tekrar izlemediğiniz ve Pixel Refresher (modele bağlı olarak farklı bir isim) özelliğini düzenli olarak çalıştırdığınız sürece, görüntü tutma ve yanma konusunda endişelenmenize gerek yok.

Televizyon ve monitörlerinizde uzun süre belirli içerikleri görüntüleyecekseniz LCD TV almayı düşünmelisiniz. Eğer OLED panelin kalitesinden yararlanmak istiyorsanız, yanma sorunlarında “garanti” sunan modelleri seçmekte yarar var. Üreticiler genellikle bu sorunu garanti kapsamına almak istemiyor, ancak bazı modellerde bu mümkün olabilir.

LG ve Sony, garantilerinde görüntü tutulması ve yanmanın OLED TV’lerinde kapsanmadığını açıkça belirtiyor. LG’ye bunun nedeni sorulduğunda yanıt şu şekildeydi:

“Genellikle TV şirketleri ve ekran üreticileri tarafından görüntü tutulması için bir garanti kapsamı yoktur. Görüntü tutulması, tüketiciler normal izleme koşullarının dışında olduğunda ortaya çıkabilir ve çoğu üretici, ekran türünden bağımsız olarak bu tür kullanımlar için garanti sağlamaz.”

Sony’nin cevabı ise şöyleydi:

“Garantimiz ürün ve üretim hatalarını kapsar. Yanma, tüketici kullanımından kaynaklandığı ve bir ürün hatası olmadığı için kapsam dışıdır.”

Samsung’un QLED TV’leri için açıklaması:

“TV ticari veya normal olmayan tüketici kullanımı için kullanılıyorsa normal yaşlanma veya diğer sorunlarla ilgili parlaklık” kapsamını özellikle hariç tutmaktır. Samsung, ürünün kesintisiz veya hatasız çalışmasını garanti etmez.”

Şirket buradaki “normal tüketici kullanımını” “tüketicilerin ürünü ev ortamında içerik izlemek ve/veya tipik bir şekilde oyun oynamak için kullanması” olarak tanımlamakta.

Görüntü Tutulması ve Yanma Aynı Şey mi?

Bu konuyu da kesinleştirelim. Söylediğimiz terimler sıklıkla birbirlerinin yerine kullanılsa da, görüntü tutulması (image retention) ve burn-in (yanma() aynı şey değil. Görüntü tutulması, bir görüntünün parçaları o görüntü kaybolduktan sonra geçici olarak ekrana “yapıştığında” meydana gelir. Diyelim ki ekranda bir saat boyunca herhangi bir aranın hareketsiz bir görüntüsüne baktınız. Sonra bir film izlemeye karar verdiniz. Film izlerken hala arabayı orada görürseniz, bu bir görüntü tutulma vakası demektir. Ekranda tam olarak görünmez ama şeffaf şekilde belirecektir. Sonrasında ise kaybolur.

Şimdi diğer örneğe geçelim. Televizyonunuzu saatler yerine günlerce veya haftalarca açık bıraktığınız, görüntünün tamamı veya bir kısmı aynı şekilde kaldı. Görüntü tutulmasında genellikle bir süre başka şeyler izledikten sonra hayalet görüntü ortadan kaybolur. Yanma durumunda ise görüntü bir süre daha orada kalacaktır. Belki sonsuza kadar değil, ama belki de istediğinizden daha uzun süre. Ekranda uzun süre kalan ve değişmeyen herhangi bir şey görüntünün tutulmasına ve belki de sonunda yanmaya neden olabilir.

Telefonlardan da örnek verelim. Bildirimlerin yer aldığı üst bilgi çubuğu veya klavye kısmı gibi bölümler hep aynı alanda görüntülenen kısımlardır. Ekranın bu bölümleri diğer bölümlerden daha hızlı şekilde yaşlanabilir, tabiri caizse eskiyebilir. Sabit kalan alanlar “yanmaya” daha çok meyillidir. Tam ekranda bir şeyler izlerken ekranın bir kısmında kalıcı görüntü fark ederseniz, bu burn-in olayına işarettir.

QLED ve QD-LED Ekranlarda Durum Nasıl?

Sürekli OLED isminden bahsediyoruz lakin QLED ve QD-LED gibi yine benzer olan, farklı teknolojiler barındıran ekran tipleri de var. Kısa kesecek olursak, QLED ve QD-LED teknolojisine sahip ekranlarda yine yanma riski var, ancak OLED’e kıyasla bu risk daha düşük.

OLED Ekran Yanması Nasıl Önlenir?

Yeni bir ürün aldınız diyelim, OLED yanmasından kaçınmak için neler yapılabilir? İlk olarak, aynı içeriğin sürekli ekranda oynatılmasına izin vermeyin, izlediklerinizi biraz çeşitlendirin. Özellikle de ekranda aynı durağan alanların görüntülendiği bir şeyi günlerce aralıksız izlemeyin.

Sony ve LG, TV’lerde yanma veya görüntü tutulmasını önlemek için en iyi yolun statik içeriklerden kaçınmak olduğunu söyledi:

“Yanma olasılığını önlemek için tüketiciler OLED ekranda uzun süre statik görüntü bırakmaktan kaçınmalıdır. Örneğin, bir video oyununu birkaç saat veya gün boyunca ekranda duraklatılmış halde bırakmak gibi.”

Tekrar üzerinden geçelim. Kablolu haber kanallarındaki logolar ve haber başlıkları bu statik alanlara en iyi örnek. Asla hareket etmezler, izlediğiniz süre boyunca ekranda kalırlar. Televizyonunuzu gün boyunca bir TV kanalında açık bırakırsanız ve kanal değiştirmezseniz yanma olasılığı artar. Diyelim ki her gün 6-7 saat boyunca aynı oyunu oynuyorsunuz. Oyunda yer alan durum göstergesi gibi sabit şeyler sebebiyet verebilir. Yanma olmasa bile, “görüntü tutulması (image retention)” dediğimiz şey meydana gelebilir.

Tüm kanalları izleyebilir, oyun oynayabilir veya istediğiniz her şeyi yapabilirsiniz. Sadece ekranda aynı şey uzun süre kalmamalı. Görüntülenen içeriği çeşitlendirdiğiniz sürece yanma sorununu asla yaşamayacaksınız. Çeşitli içerikler ekranın tüm alanlarını eşit şekilde yaşlandıracak. Eğer bunu istemiyorsanız OLED ekranlar size göre olmayabilir, LCD seçeneklerine bakabilirsiniz.

Başta akıllı telefonlar olmak üzere cihazlarda yanma olayını önlemek için yapabilecekleriniz:

• Ekran Parlaklığını ve Ekran Zaman Aşımını Azaltın: Parlaklıkları maksimuma çıkarılmış telefonlar ve uzun ekran zaman aşımları yanmaya neden olabilir.
• Karanlık Modu Açın: Karanlık modu açmak ekranın büyük kısmının karanlık görünmesini sağlayacaktır.
• Duvar Kağıdını Siyah Yapabilirsiniz: AMOLED ekranlar siyah rengi görüntülerken daha az enerji tüketir. Ayrıca siyah görüntüleri gösterirken yanma riski azalır.
• OLED Dostu Klavye: Koyu temalı sanal klavye seçenekleri yanma etkisini azaltabilir (ve pil ömrünü iyileştirebilir).
• Renkleri Tersine Çevirme: Mevcutta yanma sorunu yaşamıyorsanız bu yöntemi kullanmayın. Ek hasara neden olabilir ancak halihazırda var olan ekran yanmasının görünümünü azaltabilir. Renkleri ters çevirmek ekranınızda görüntülenen renkleri tersine çevirir. Telefonu renkleri ters çevirerek uzun süre kullanırsanız, yanmış gezinme çubuğunun çevresindeki alanları yakarak görünürlüğünü azaltabilir.