Her Müzisyenin EQ (Ekolayzer) Hakkında Bilmesi Gerekenler

Equalizer / EQ (Ekolayzer) hem ses tasarımcılarını ilgilendiren önemli bir konudur hem de tüm prodüksiyon için temel oluşturur ve miks aşamalarının çoğunda EQ bolca kullanılır.

Böylesine büyük bir konuyu sağlam bir şekilde öğrenmek çok önemlidir. EQ güçlü bir araçtır bilinçli kullanmazsanız şarkınıza fayda sağlamaya çalışırken zarar verebilirsiniz.

Bu yazıda EQ’yu bir profesyonel gibi kullanmaya başlamak için bilmeniz gerekenleri gözden geçireceğiz.

Equalizer / EQ nedir?

Frekans – db grafiğinde değişiklikler yapılmasına yarayan “equalizer” türkçe çevirisiyle eşitleyecidir. EQ, belli bir frekans ya da frekans bandındaki ses seviyelerini düşürmemize, yükseltmemize veya sabit tutmamıza yararlar. Frekans ve dB demişken onlardan da bahsedelim.

Frekans Nedir?

Aslında fiziksel bir terim olan frekans birim zaman başına titreşim sayısını ifade eder. Müzikte kullandığımız kadarıyla düşük frekanstaki sesleri kalın-pes, yüksek frekanstaki sesleri ise ince-tiz olarak adlandırırız.

Her notanın bir frekans değeri vardır. Referans olarak A4(la) notasının frekansı 440 olarak belirlenmiştir. Orta do dediğimiz C3 notası 130 Hz civarlarındadır. Aşağıdaki görselde frekans ve onlara karşılık gelen piyano notaları gösterilmiştir.

 İnsan kulağı teorikte 20 ila 20.000 Hz aralığındaki sesleri duyar, ancak yaş ilerledikçe bu frekans bandı daralır. Bu bandın altındaki aralık infrasonik, üstündeki aralık ise ultrasonik olarak adlandırılır. İnsan konuşma sesi aralığı ise 500 ila 2000 Hz arasında değişim gösterebilir.

desiBel Nedir?

DesiBel, ses seviyesini ölçmemize yarayan fiziksel, logaritmik ve boyutsuz bir birimdir. Aslında çok sayıda dB türü mevcuttur: dB SPL (ses basıncı), dBu (sinyal), dBFS (dijital sistemlerde sinyal) bunlardan birkaçıdır.

—-

EQ (eşitleme), bir ses sinyalindeki farklı frekans bileşenlerinin dengesini değiştirme işlemidir.
Kulaklarımız çok çeşitli frekansları algılayabilir (20 Hz ile 20 kHz). Miksinizin her bir elementi o aralığın farklı kısımlarında enerjilere sahiptir.
EQ, seslerin dengeli ve net olmasını sağlayan, miksinizin frekans içeriğini değiştirmek için kullanılan araçtır.
İşte miks alanlarının spektrumda bulunduğu yer.

Tınılar ve Frekanslar

A = 440Hz notasını çalan bir Fransız kornası ve bir elektro gitar düşünün. Onları farklı kılan nedir? Her iki enstrüman da aynı frekansta bir nota çalıyor, ancak her birinin kendine özgü tınıları var. Bir sesin tınısı, beynimize bu enstrümanın gerçek dünyada neye benzediği hakkında çok fazla bilgi verir. Benzersiz, tanımlanabilir tınılar, karmaşık seslerin ortak özelliğidir. Karmaşık ses, basit bir sinüs dalgası dışında herhangi bir ses anlamına gelir. Tüm karmaşık sesler basit sinüs dalgası bileşenlerine ayrılabilir. Bu temel bileşenlere ‘’partials (parçacık)’’ denir. Partial ‘lar temel ses ile bir tamsayı oranı (örn. 2: 1, 3: 1, 4: 1 vb.) ile ilişkiliyse harmonikler olarak adlandırılır. Değilse, harmonik değillerdir. Çello teli harmonikleri bakımından oldukça zengindir, zil sesi ise bir çok parçaçığa /partialse sahiptir. Bir sesi değiştirmek için EQ kullandığınızda, partial ses seviyelerini değiştirmiş olursunuz. EQ üzerinde ilerlerken bu konsepti aklınızda bulundurun. Çünkü bu yaptığınız işlemler aynı zamanda tınısal müdahaleler olacaktır.

EQ Çeşitleri:

Parametric EQ:

Müzik prodüksiyonunda kullanımı en yaygın EQ çeşididir. Bu çok bantlı  Parametrik EQ adından anlaşılabileceği gibi yapılandırılabilir ve ayarlanabilir frekans bantları sunarlar. İçerdiği frekans bantlarının her birinin merkez frekansını, ses seviyesini, bant genişliğini ve birçok ayarını yüksek hassasiyetle kontrol edebilirsiniz. Parametrik EQ sert, maskeleme frekanslarını nokta vuruşu ile kesme konusunda büyük kolaylık sağlar.

Analog ve dijital olmak üzere çeşitleri de vardır. Dijitaller daha gelişmiş ve modernken analoglar daha temeldir ve genelde daha az özelliğe sahiptir aynı zamanda analog EQ dijitallerin aksine renklendirme(saturasyon) yapabilirler, bu da istemediğimiz frekansların oluşmasına sebep olur.

Semi-Parametric EQ

Adından anlaşılacağı gibi parametrik EQ’dan daha az donanımlı EQ. Tipik olarak, bant genişliği ve Q’nun sabit bir ayarı vardır. Birçoğu analizörlü ekrana sahipt değildir.

Dynamic EQ

Parametrik EQ dinamik kontrolleri yapılandırabilme özelliğiyle kombinlenmesiyle oluşan EQ çeşididir. Basitçe kompresörlü EQ olarak tanımlanabilirler.

Graphic EQ

Grafik EQ, eşit aralıklı kaydırıcı kontroller kullanarak frekansları artırır ve azaltırlar, en basit EQ çeşitlerinden biridirler.

Shelving EQ 

Bu EQ çeşidinin en önemli özelliği belirli bir kesme noktasının üzerindeki veya altındaki frekansları artırmak ve azaltmaktır.

Miks Yaparken Equalizer Kullanımı

Örneğimize dönersek, diyelim ki Fransız kornosunu ve gitarı tek bir melodi/nota olarak çaldık. Her birinin ayrı tınıları var, ancak mikrofonlarla kaydettiğimizde, iki sesin çakıştığını fark ediyoruz. Aslında, o kadar çok örtüşüyorlar ki, onları kayıtta tek tek duymak zor olabilir. Bu etkiye maskeleme denir. EQ, her enstrümanın net bir şekilde duyulabilmesini sağlar ve maskeleme etkisini azaltmaya yardımcı olmak için miks yaparken kullanılır. Unutmayın: EQ yeni frekanslar oluşturmaz. EQ’i heykeltıraş gibi düşünün… Hammaddeyle, yani sesinizin mevcut frekanslarıyla çalışırsınız. Filtreler ve Bantlar EQ temelde, filtrenin özel bir uygulamasıdır. EQ’nuz, kesme veya güçlendirme için kullanacağı filtrenin kalitesini, sesini ve bunu nasıl kullanıcağının en iyi yolunu belirler. EQ’nuzu açtığınızda karşınıza ilk olarak dört tuş çıkacaktır. Tip, eğim, Q (rezonans) ve kazanç.( type, slope, Q, and gain.) Her birini ve sesinizi nasıl etkilediğini açıklayacağım.

Filtre çeşitleri (Type)

Filtre tipi EQ bandının genel şeklini belirler. En yaygın türler yüksek / düşük geçişli, çan, çentik ve yüksek / düşük raftır.( high/low pass, bell, notch, and high/low shelf.)

High-pass (HPF) ve low-pass (LPF) filtreler: 

Bu filtreler, kestikleri aralıklara ve etkilemeden bıraktıkları frekanslara göre adlandırılırlar. Düşük kesim (Low Cut) yüksek geçiş filtresi (High Pass Filter) olarak bilinir ve yüksek kesim (High Cut) düşük geçiş filtresi (Low Pass Filter) olarak bilinir.

Low cut (High pass) filter:

Düşük frekansları kestiğimiz diğer adıyla yüksek frekansların geçişine izin verdiğimiz filtre tipidir. 

High cut ( Low pass ) filter:

Yüksek frekansları kestiğimiz düşük frekansların geçişine izin verdiğimiz filtre tipidir.

Bell (Çan):

Çan eğrisinin şeklini Q parametresi kullanalarak değiştirilebilirsiniz. Ton şekillendirme için tercih ettiğiniz seçimdir. Belirli noktalarda artırın veya kesin ve Q kontrolü ile komşu frekansları ne kadar geniş bir şekilde etkileyeceğinize karar verin.

Shelf(raf):

Shelf ve shelf filtreleri, köşe frekansının üstündeki veya altındaki tüm frekansları artırır veya keser. Bu EQ tipi geniş ton değişiklikleri yapmak için etkilidir.

Notch(Çentik):

Çok dar frekans aralıklarını seçici bir şekilde ortadan kaldırmak için notch veya “bant durdurma filtreleri” kullanılır.
Bunları, işlenmemiş akustik ortamlarda kayıttan kaynaklanabilecek rahatsız edici oda rezonanslarını ortadan kaldırmak için kullanabilirsiniz — ancak dikkatli olun, birçok dik notches kullanmak, faz sorunları oluşturabilir.

Slope(Eğim): 

Bir filtrenin eğimi, köşe frekansının etrafındaki sesin ne kadar agresif bir şekilde azaltıldığını ifade eder.
Filtre eğimi genellikle HPF ve LPF ve türleri ile ilişkilidir, ancak bazı modern EQ çan veya raf bantlarının eğimini de seçmenize izin verir.
Slope dB / oktav olarak ölçülür. Rakam yükseldikçe, filtrenin köşe frekansındaki düşüş daha dik olur.
6db / oktav ile 24db / oktav eğimleri yaygındır, ancak bazı gelişmiş dijital EQ’lar 96db / oktav’a kadar eğimler oluşturabilir.

Düşük geçişli bir filtreyle yumuşak, şeffaf düşük uçlu yuvarlan
ma oluşturmak için 6 veya 12 db / oktav gibi daha az şiddetli eğimler kullanın.Hassas frekanslarda agresif filtreleme için 24 ve 48 db / oktav gibi daha keskin kesimler kullanın.

Q:

Bunu bir EQ bandının “bant genişliği” olarak düşünebilirsiniz.
1’den küçük Q değerleri size daha geniş EQ eğrileri verirken, 1’den büyük değerler size daha sıkı, daha seçici artışlar ve kesintiler sağlar.

Gain: 

EQ’nuzla uyguladığınız güçlendirme veya kesme miktarını belirler. DB cinsinden ölçülür. Pozitif kazanç değerleri bir artışı gösterirken, negatif olanlar onu bir kesim yapar.
İpucu: EQ ile ayarlamalar yaptığınızda, sinyalinizin toplam kazancını da etkilersiniz.
Bu, aşırı EQ ayarlarının seviyelerinizi çok değiştirebileceği anlamına gelir. Baş boşluğunuzun bitmemesi için kazanç seviyelendirmeyi aklınızda bulundurun.

Frekans:

EQ bandınızın hareket merkezidir. Bu kontrol mekanizması, takviye veya kesilmelerin meydana geleceği aralığı belirler.
Mükemmel bir filtre diye bir şeyin olmadığını hatırlatmakta fayda var.Q’nuzu ne kadar sıkı ayarlarsanız veya eğimi ne kadar dik yaparsanız yapın, bir EQ bandı her zaman hedefin etrafında bir dizi frekansı etkileyecektir, bu yüzden dikkatli olun.

Toplama ve çıkarma

EQ’nun ilk kuralı az ve özdür.Aşırı ton değişimleri sesinizi olumsuz etkileyebilir. EQ kullanmanın en iyi yolu onu mümkün olduğunca az kullanmaktır. Bunu göz önünde bulundurarak, EQ’ya yaklaşmanın iki ana yolu vardır.

Additive(Eklemeli) EQ:

İstediğiniz sonuçları elde etmek için frekansları artırma.

Subtractive(Eksiltici-Çıkartmalı) EQ:

İstediğiniz sonuçları elde etmek için frekansları kesme.
Birini ya da diğerini yapmanın daha iyi olup olmadığı konusunda birçok tartışma var. Ancak hedefiniz en az EQ kullanmaksa, hedefinize en doğrudan hangi yolla ulaşacağınız sizin seçiminiz. Örneğin, sadece dar aralığı kesmeniz gerekiyorsa, spektrumun diğer tüm bölgelerini artırmak veya 3–4 bant kullanmak için ana hatayı kesmek, tek bir bant kullanmaktan daha az açıktır.

Öte yandan, bir sesi yükseltmek için yapmanız gereken en hızlı yol ,bir frekansı artırmak, diğer her şeyi kesmek ve makeup gain uygulamak değildir. Bu tartışma bazen “düzeltici” ve “yaratıcı” EQ açısından çerçevelenir, ancak bu yanıltıcı olabilir. EQ doğru şekilde kaydedilmeyen bir sesi düzeltemez. Bir kayıt mühendisi olarak, odak noktanız karışımınız için ihtiyacınız olan sesleri mümkün olduğunca temiz ve eksiksiz kaydetmek olmalıdır.

Bir parçanın oturmasını sağlamak için renkli EQ eklemek, karmanızdaki diğer EQ görevlerinden daha fazla veya daha az “yaratıcı” olmak zorunda değildir. Her şeyi miksinizdeki büyük resim açısından düşünün. Amacınız, profesyonel bir ses elde etmek. Uyguladığınız her işlem oraya ulaşmak için sadece bir basamaktır.

Eşitleme

Mixing sırasında muhtemelen her bir parçada EQ kullanacaksınız.
Böyle önemli bir araçla, nasıl kullanılacağı konusunda sağlam bir temele sahip olmak önemlidir.

EQ’nun seslerinizin ses tonunu nasıl etkilediğini bilmek, miksiniz için doğru parametreleri almanın anahtarıdır. Artık temel özellikleri öğrendiğinize göre, DAW’nıza geri dönün ve sesinizi şekillendirmeye başlayın.

Genel EQ Kullanım İpuçları:

EQ bir keşif sürecidir. Sesin bileşenlerini hesaplarsınız ve daha sonra bunları nasıl dengelemek istediğinize karar verirsiniz.

Her ses biraz farklıdır; standart bir formüle göre EQ yapamazsınız. Bununla birlikte, çok fazla sese EQ uyguladıktan sonra fark etmeye başlayacağınız bir dizi ortak desen var. Size hızlı bir başlangıç yapmak için bu bölümde en sık fark edilen modellerden bazılarını listeleyeceğim.

Her bölüm içerisinde belirli bir ses türüne hitap eden farklı bölümler içerir. Her bölüm, yaygın olarak mevcut frekans aralıklarının ve sese hangi kaliteyi verdiklerinin bir listesi ile başlar. Sese verilen kaliteden daha fazlasını eklemek için, uygun frekans aralığını artırmalı ve bir sese verilen kaliteden daha azını vermeniz için aynı frekans aralığında kesme uygulamalısınız. Daima yin yang kavramının farkında olun. EQ mutlak değil görecelidir.

Neden bir sesle belirli bir kaliteden uzaklaşmak istediğinizi merak edebilirsiniz, ancak nedeni basit: bir kaliteden uzaklaşarak diğer tüm niteliklere katkıda bulunursunuz. Aynı şekilde, bir ses kalitesini ekleyerek, diğer tüm niteliklerden uzaklaşırsınız. Yani her şeyi güçlendirerek hiçbir yere varamayacaksınız; zevkli bir denge oluşturmak için EQ’nuzu kullanmanız gerekir.

Genel Bilgiler

40Hz: Sesaltı (SubSonic). Varsa bu aralıktaki frekansları kaldırın; miksinizde duyulmayacaklar ve sadece mevcut headroomu yiyecekler.

100–300Hz: Dolgunluk (Fullness)), aynı zamanda çamurluk. Bu frekans aralığını artırmak bir sesi şişirir, ancak bu aralık kalabalık olma eğilimindedir, bu nedenle burada bazı frekansları dikkatli dinleyip, kesmeniz gerekebilir.

1–8kHz: Varlık (Presence). Kulak bu frekans aralığına çok duyarlıdır ve buradaki kritik aralıkları artırmak, dinleyicinin güçlendirilmiş enstrümanlara dikkat etmesini sağlayacaktır. Ancak, çok fazla artırırsanız yorucu ve zorlayıcı bir miks elde edersiniz.

10–18kHz: Hava (Air). Bu frekansları arttırmak, miksinize canlılık ve heyecan verecektir; kesme işlemini daha yumuşak ve daha rahatlatıcı hale getirecektir. Çoğu ses biraz ekstra hava ile daha iyi duruma gelebilir ancak bu aralıktaki her şeyi arttırırsanız, herhangi bir frekans aralığında olduğu gibi maskeleme ile karşı karşıya kalırsınız.

Bas Davul (Kick Drums)

40–80Hz: bas davulunuzun merkezidir.

80–120Hz: Bas davulunuza punch sağlar.

150–300Hz: Çok fazla davul sesi içerir ve bulanık olabilir. Çok az artırmak, davul sesinin sıkışmasını ve doğal olmamasını sağlar.

1–8kHz: Kickinizi varlığını ortaya çıkartır ve puch verir.

8kHz: Kickinizin atağının klik sesini içerir.

Bas Hattı (Bassline)

40–160Hz: Bass pürüzsüzlüğünü ve dolgunluğunu verir.

140–400Hz: Bass’ın karakter ve kişiliğinin yanı sıra küçük hoparlörlerde duyulabilirlik sağlar. Bass çizgileri hakkında genelleme yapmak zordur, çünkü kendi içlerinde çok fazla çeşitliliği vardır. Bass hattınıza EQ yaparken düşünmeniz gereken en önemli şey, bas davulunuz ile nasıl etkileşime girdiğidir. Birlikte iyi çalışabilmeleri için muhtemelen her birinden bir şeyler feda etmeniz gerekecektir.

Trampet (Snare Drum)

180–220Hz: Trampetinizin merkezidir.

1–8kHz: Trampetinizin varlığını ortaya çıkartır ve puch verir.

8kHz: Trampetinizin atağının klik sesini içerir.

1kHz: Düşük frekanslı bileşenlerdir. Bunları azaltmak veya kaldırmak isteyebilirsiniz, çünkü bu frekanslar miksinizde duyulmayabilir ve bulanık olarak duyulabilir. Shelf filtresi bu noktada gereken filtredir. Bir highpass filtresi ile temizlenebilir ve sonuç başarılı olabilir.

Çok yoğun bir mikste işler, ancak zil sesini doğal olmayan ve karışımın geri kalanından ayırma riski meydana gelebilir.

2–8kHz: Zile metalik bir kalite verir.

8–18kHz: Zile ışıltı ve cızırtı verir. Heyecan eklemek için artırın. Zilleri daha yatıştırıcı ve daha az güçlü hale getirmek için kesin.

Enstrümanlar

Hepsi farklı olduğu için ton enstrümanları için yapılan birkaç belirli yol var.

Tonal enstrümanlar, özellikle canlı enstrümanlar ile EQ’ınızda tonal olmayan seslerde ve perküsyonda daha nazik olmak isteyebilirsiniz. Düşük Q değerleri çoğu durumda en iyisidir.

Enstrümanlarda olağan denge üç bileşen arasındadır:

Temel: Tonun temel frekansı , birkaç harmonik ile sesi bir arada tutar ve ona “bedenini” verir. Üst harmonikler: Yüksek harmonikler, sesin karakterini ve kişiliğini içerir ve bunları arttırmak bazı ilginç sonuçlar ortaya çıkartabilir.

Tiz: Düşük enstrüman sesleri bile tiz aralığında bazı ilginç sesler içerir: attack klikleri, “hava” ve canlı enstrüman kayıtlarında sıklıkla bulunan çeşitli kazıma ve karıştırma sesleri. Bunlarla ne yapacağım diye sorabilirsiniz ya da onları kesip bırakabilirsiniz. Onları ortaya çıkarmak isterseniz, tizi artırmak yerine çok bantlı bir sıkıştırma kullanabilirsiniz.

Vokaller

Vokaller için enstrümanlarla aynı genellemeler geçerlidir. Sesin sesli kısmı orta aralıkta, ünsüz kısım varlık aralığındadır. Vokallere EQ uygularken, enstrümanlara oranla daha nazik olmanız gerekir.

Yazımızı beğendiyseniz paylaşarak konu ile ilgilenen diğer insanlara ulaştırabilirsiniz. EQ lar hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak mix konusunda uzmanlaşmak isterseniz, Elektronik Müzik Kompozisyonu ve Prodüksiyonu öğrenmek isterseniz, bizimle iletişime geçmekten çekinmeyin.

Kaynak: Furkan Değerli – Batuhan Meriçli