Mağdur rolü oynayan kişileri tanımak ve sağlıklı sınırlar koymak

Daha önce hiç, sanki dünya sürekli ona karşıymış gibi davranan biriyle karşılaştınız mı? Bu kişiler, yaşadıkları her olumsuzlukta kendilerini kurban gibi görür ve sorumluluğu başkalarına yükleme eğilimindedir.

Mağdur rolü oynayan kişiler, genellikle çevrelerinden ilgi ve sempati görmek ister. Birinin sürekli şanssız olduğuna inanırsanız, ona yardım etme ihtimaliniz de artar. Ancak mağdur rolünde olanlar için kilit nokta “rol yapmak”tır: Yaşadıklarını abartırlar, kendi hatalarını ya da olumlu yönlerini küçümserler ve gerçek anlamda mağdur olmadıkları durumlarda bile mağdur gibi davranırlar.

Bu yazımızda; mağdur rolü oynamanın ne anlama geldiğini, neden ortaya çıktığını ve bu davranışları nasıl fark edip yönetebileceğinizi keşfediyoruz. 

Mağdur rolü oynamak nedir?

Mağdur rolü oynamak, kişinin sürekli olarak insanların ve koşulların kendisine karşı olduğunu düşündüğü bir durumdur. Klinik psikolog Monica Vermani’ye göre, mağdur rolü oynayan kişiler “bilinçli veya bilinçsiz olarak güçlerini ve yetilerini başkalarına bırakır; başkalarının yönlendirmesine boyun eğer; ve işler istedikleri gibi gitmediğinde başkalarını suçlar.”

Mağdur rolü yapan kişi, arkadaş grubunda sürekli drama yaratan ama hatasını asla kabul etmeyen biri olabilir; ya da işinde, ilişkilerinde veya hayatındaki sorunlardan sürekli yakınan ama hiçbir şey değiştirmeyen biri olarak karşınıza çıkabilir. Peki bu davranışın altında yatan sebep nelerdir?

Neden mağdur rolü yapılır?

Nöropsikolog Sanam Hafeez’e göre, mağdur rolü “genellikle sempati veya ilgi kazanmak ya da sorumluluktan kaçınmak için” oynanır. Bu kişi, bilinçli veya bilinçsiz olarak destek arar veya sorumluluktan kaçmak ister.

İlginçtir ki, mağdur rolü oynayan biri bu şekilde kendini güçlenmiş de hissedebilir. Vermani’ye göre, bu, kendilerini kontrol altında hissetme yanılsaması yaratır. Hayatın sadece onlara karşı adaletsiz olduğunu başkalarına (ve belki de kendilerine) göstererek geçici olarak suçluluk veya utanç duygularından kurtulmuş olurlar. Ancak, kendi seçimlerinde aktif rol almaktan kaçınmaları, mağdur rolü oynayan birisinin öfke, güçsüzlük ve özgür irade eksikliği yaşamalarına yol açar.

Gerçekten mağdur olan birisi ise durumunu abartmaz, genellikle travmayı yaşarken kendini suçlar. İlişkilerinizde gerçek mağduru ve mağdur rolü yapan kişileri ayırt etmeniz mümkün mü?

Karşınızdakinin mağdur rolü oynadığını nasıl anlarsınız?

Hafeez’e göre, mağdur rolü oynayan kişiler suçları başkalarına atar, sorumluluk almaz, manipülatif davranır ve çoğu zaman kendini potansiyellerini fark etmeden bastırırlar. Gerçek mağdurlarda ise daha fazla gerçek travma ve kontrol kaybı görülür.

İşte uzmanlara göre mağdur rolü oynayan birini tanımanın 11 yaygın işareti:

• Olumsuz bir öz-değer algısına sahiptirler: Kendilerini sürekli olumsuz yönde eleştirirler. Bu döngü, düşük özgüven ve kişinin kendi çabalarını boşa çıkarmasıyla devam edebilir.
• Tüm kötü sonuçlar için başkalarını suçlarlar: Hatalardan ders çıkarmak yerine, tüm suçu başkalarına atarlar. 
• Sağlıklı ilişkiler kurmakta zorlanırlar: Her durumda mağdur rolünü oynamak isterler ve sürekli onay ararlar. Bu, neredeyse her ilişkilerinde tekrar eden bir döngü yaratır ve bu nedenle uzun süreli ilişkiler kurmakta zorlanırlar.
• Zorlukları abartılı yansıtırlar: Olumsuz deneyimlerini dramatize ederler ve abartılı hikayelerle sempati veya ilgi kazanmaya çalışırlar.
• Başkalarının duygularını manipüle ederler: Empati veya suçluluk duygusunu kullanarak başkalarını kontrol etmeye çalışırlar. Bunun yanında izole etme, aceleyle karar vermeye zorlama, pasif-agresif davranış gibi davranışlar da görülebilir.
• Kendilerini güçsüz gösterirler: Pasif davranır veya başkalarının insafına kalmış gibi görünürler ve olumsuz durumları değiştirmek için çaba göstermezler.
• Ruhsal sağlık sorunları yaşayabilirler: Düşük özgüven, iletişim sorunları, stres ve kaygı gibi belirtiler mağdur rolü oynayan kişilerde sık görülür.
• Eleştiriye savunmacı tepki verirler: Durumu iyileştirmek için öneri sunsanız savunmaya geçerler ve yardım etmeye çalışanları saldırı olarak algılarlar.
• Çözüm yerine onay ararlar: Kendilerini sürekli acındırır ve çözümden çok başkalarının sempatisini duymak isterler.
• Sürekli kendilerini başkalarıyla kıyaslarlar: “Herkes benden daha şanslı” düşüncelerini bırakamazlar ve kendi içlerinde mağduriyetlerini doğrularlar.
• Olaylardan ders çıkarmazlar: Durumları tamamen iyi veya tamamen kötü olarak görürler. Küçük aksilikleri bile büyük felaketmiş gibi yorumlayabilirler.

Mağdur rolü oynayanların psikolojisi

Mağdur rolü, bilişsel, duygusal ve sosyal faktörlerden kaynaklanabilir. Bilişsel olarak, bu bir bilişsel çarpıtma veya kişinin kendisi ve çevresi hakkında olumsuz bir inanç olabilir. Travmalar, düşük özgüven, onay arayışı, sorumluluktan kaçma gibi faktörler mağdur rolünü tetikleyebilir.

Ayrıca, narsist kişiler de sık sık mağdur rolü oynar, özellikle ‘mağdur narsist’, başkalarını sürekli kendisine karşı olmakla suçlayarak destek ve sempati kazanır.

Mağdur rolü yapan biriyle nasıl başa çıkılır?

• Kendi duygularınızı gözden geçirin: Mağdur rolü yapan kişiyle bir araya geldiğinizde, davranışlarının sizde hangi duygu ve hisleri tetiklediğini fark edip kendinize karşı dürüst olabilirsiniz. Örneğin, arkadaşınız sürekli şikayet edip sizi yük altında bırakıyorsa, bunu kabul etmek ve kendi davranışlarınızı buna göre şekillendirmek ilk adımdır.
• İlişkinize belirli sınırlar koyun: Mağdur rolü oynayan biriyle ne kadar zaman ve enerji harcadığınızı sınırlandırmak önemlidir. Örneğin, sürekli başına gelen olumsuzlukları anlatan, size de kötü hissettiren bir arkadaşınız varsa, mesajlaşarak iletişim kurabilir veya görüşmelerinizi 1 saati gibi belirli süre zarfı içerisinde sınırlayarak ilişkinizi sınırlandırabilirsiniz.
• Objektif olun: Mağdur rolü oynayan kişinin bazı talihsizliklerin veya olumsuz olayların duygusal anlatımlarını dinlerken, kurdukları tuzağa düşmemek zor olabilir. Ancak abartılı hikayelerine kapılmadan olayın gerçeklerine odaklanın.
• Empati gösterin ama çözüm odaklı olun: Kendini sürekli mağdur gibi hisseden birine şefkat göstermek önemlidir. Dr. Hafeez, sürekli mağdur gibi davranan kişilerin “derin köklü duygusal acılardan veya çözülmemiş psikolojik sorunlardan” kaynaklanabileceğini söylüyor. Mağdur olduğunu düşünen kişiye  yapıcı geri bildirimlerde bulunabilir ve sorunlarına çözüm bulmaları konusunda onları destekleyebilirsiniz. Ancak, desteğinizi nasıl ve ne kadar sunduğunuza dikkat etmek gerekir. Tüm hikayelerini doğrulamak veya onları sürekli kurtarmak, mağdur zihniyetini daha da güçlendirebilir.
• Gerçeğe odaklanın: Dr. Hafeez, eğer kurban rolündeki kişi suçluluğu size yıkıyorsa ya da talihsizliklerinin sorumlusu olarak sizi gösteriyorsa, kendi gerçekliğinize sıkı sıkıya bağlı kalmanız gerektiğini söylüyor. Suçluluk duygusuna kapılıp onların mutluluğundan sorumluymuş gibi hissetmenize izin vermeyin.
• Pozitif insanlarla vakit geçirin: Mağdur rolü oynayan kişiyle zaman geçirmek enerjinizi tüketebilir, bu yüzden sizi mutlu eden ve iyi hissettirecek insanlarla vakit geçirin.

Sonuç olarak, mağdur rolü oynayan kişilerle karşılaşmak hayatın bir parçası olabilir; fakat önemli olan kendi duygusal sınırlarınızı koruyabilmektir. Bu kişiler bazen farkında olmadan, bazen bilinçli olarak etrafındaki insanları manipüle edebilir ve sürekli sempati arayışına girebilirler. Böyle durumlarda objektif kalmak, olayları kendi gerçekliği çerçevesinde değerlendirmek ve gerektiğinde nazik ama net sınırlar koymak, hem sizin hem de karşınızdakinin sağlığı için kritik önemdedir. Kendinize ve zamanınıza değer vererek, enerjinizi tüketen dramatik döngülere kapılmaktan kaçınabilir, pozitif ve destekleyici ilişkiler kurmaya odaklanabilirsiniz. Unutmayın, sağlıklı bir ilişki ve iletişim, empatiyle birlikte kendi sınırlarınızı bilmekle başlar.

Kaynak: wellandgood.com

İlginizi çekebilir: Toksik bir arkadaş nasıl kendini belli eder?