Mavi Işık Nedir, Göze Zarar Veriyor mu? Korunma Yöntemleri

Çoğumuz, özellikle de Technopat’lar olarak günün önemli bir kısmını elektronik cihazların önünde geçiriyoruz. Buna bilgisayarlar, televizyonlar, akıllı telefonlar, tabletler ve oyun konsolları dahil. Peki ekranlardan gelen mavi ışık sağlığımızı nasıl etkiliyor?

Mavi ışık genellikle güneşten gelir ama aynı zamanda dijital ekranlardan ve LED ışıklardan da yayılmakta. Bazı uzmanlar yapay kaynakların insanlarda göz hasarına neden olabileceğine inanıyor. Muhtemelen bu makaleyi mavi ışık yayan bir cihazda okuyorsunuz. İnsanların ekran karşısında geçirdikleri zaman rekor seviyelere ulaşırken, çoğu kişi etkileri konusunda endişeye düşerek önlemler almaya çalışıyor. Bazı kişiler ise hissettiği göz rahatsızlıkları nedeniyle mecburen bir şeyler yapma ihtiyacı duyuyor.

Bu mevzu son zamanlarda çok fazla tartışıldı. Ancak pek çok kişi mavi ışığın ne olduğunu, neden zararlı olabileceğini bilmiyor. Biz de elimizden geldiğince sizi aydınlatmaya çalışacağız.

Mavı Işık (Blue Light) Nedir?

Mavi ışık, insan gözünün görebildiği görünür ışık spektrumunun bir parçasıdır. 380 ila 500 nanometre aralığında titreşen bu ışık, kısa dalga boyuna ve yüksek enerjiye sahip. Tüm görünür ışığın yaklaşık üçte biri mavi ışık olarak kabul edilir. Güneş ışığı en büyük mavi ışık kaynağıdır. Yapay kaynaklar arasında floresan ışığı, LED TV’ler, bilgisayar monitörleri, akıllı telefonlar ve tablet ekranları gibi örnekler bulunuyor.

Mavi ışık, görünür ışık spektrumunu oluşturan yedi renkten biri: Kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, indigo (çivit mavisi) ve mor. Görünür ışık spektrumundaki her rengin farklı bir dalga boyu ve enerji seviyesi var. Belirttiğimiz gibi, bu yedi rengin arasında mavi en kısa dalga boyuna ve en yüksek enerjiye sahip olanı.

Mavi Işık Neden Zararlı?

Mavi ışık, göz hasarı ve kısa dalga mavi ışık arasındaki ilişkiyi inceleyen çalışmaların merkezi haline geldi. Çalışmaların birinde 415 ila 455 nanometre arasındaki mavi ışık dalga boylarının göz hasarına neden olabileceğini bildirildi. Aslında bu konuda yapılmış tek bir çalışma yok, genel kanı mavi ışığın gözleri etkileyeceği yönünde.

Bilgisayarlardan, akıllı telefonlardan, televizyonlardan ve tabletlerden gelen ışığın çoğu 400 ila 490 nanometre arasındaki dalga boylarına sahip. Bu nedenle mavi ışığın gözlerimize zarar vereceği fikri ortaya çıktı. Optometristler, göz doktorları ve araştırmacılar, bilgisayarlardan ve akıllı telefonlardan gelen mavi ışığın ne kadar zarar verdiği konusunda bir fikir birliğine varamadılar.

Yüksek enerjili görünür (HEV) ışık olarak da bilinen mavi ışık, görünür ışık spektrumunda insan gözü tarafından görülebilen bir renk. Görünen ve görünmeyen ışığın bu dalga boyları nanometre (nm) cinsinden ölçülüyor ve genel olarak dalga boyu ne kadar kısa olursa enerji de o kadar yüksek demek.

Diğer ışık türlerinin aksine, gözler mavi ışığı etkili bir şekilde filtreleyemez, bu nedenle gözün içinden retinaya daha fazla geçebilir. Mavi ışık, gözlerimiz ve genel sağlığımız için hem bazı faydalar hem de endişe yaratıyor.

Çoğu elektromanyetik dalga görünmezdir. Ancak görünür ışık olarak bilinen küçük bir dalga bandı insan gözü tarafından algılanabilir. Görünür ışık dalgalarının uzunlukları 380 nanometreden (mor ışık) 700 nanometreye (kırmızı ışık) kadar değişkenlik gösteriyor.

Endişe kaynağı olmasının sebebi, elektronik cihazlar ve yapay ışık kaynakları tarafından yayılan yüksek enerjili görünür bir ışık olması. Kısa bir dalga boyuna sahip olması nedeniyle gözün derinliklerine nüfuz ederek göz yorgunluğuna, kuruluğa ve yorgunluğa neden olabilecek potansiyele sahip. Ayrıca özellikle akşam veya gece saatlerinde mavi ışığa maruz kalmak, vücudun uykuyu düzenleyen bir hormon olan melatonin üretimini engelleyerek uykuya dalmada zorluğa veya uyku düzeninin bozulmasına yol açabilir.

Dalga ne kadar uzunsa, o kadar az enerji iletir. Mavi ışığın çok kısa ve yüksek enerjili dalgaları olduğu için araştırmalara konu oluyor. Aslında bunlar çıplak gözle görülemeyecek kadar kısa olan UV dalgalarından yalnızca biraz daha uzun ve daha az güçlü. Sağlık uzmanları, cildinize ve gözlerinize zarar verebilecek UV ışınlarının zararlı etkilerine karşı uyarılarda bulunuyor.

Yüksek Enerjili Mavi Işık Kaynakları

Teknoloji çağında yaşayan bizler sürekli olarak mavi ışığa maruz kalıyoruz. Mavi ışığın en büyük kaynağı güneş ışığı demiştik. Ancak aynı zamanda zamanda dizüstü bilgisayarlar ve bilgisayar monitörleri, akıllı telefonlar, tabletler, TV, floresan ve CFL ampuller tarafından da yayılıyor.

Dijital cihazlardan kaynaklanan mavi ışık maruziyetimiz, ekranların yakınlığı, cihazlarımızı kullandığımız sürenin uzunluğu ve cihazları her gün kullanmanın kümülatif etkisi nedeniyle özellikle endişe verici.

Gün ışığı gibi doğal mavi ışık kaynakları ile dijital cihazlarda kullanılan LED’ler gibi yapay kaynaklar arasında bazı önemli farklar var. LED’lerden gelen ışığın çoğu 400 ila 490 nanometre arasında dalga boyu taşıyor. Birçok LED ekran ise 435-440 nm aralığında. Bu aralık, tıbbi araştırmalarda önemli kaygılar yaratan bir aralık.

Araştırmalar Yeterli mi?

Mavi ışığın gözlere zarar verdiği sonucuna doğrudan varamıyoruz, çünkü yeterli araştırma yok. Verilerin çoğu, ışığın retinadaki hücrelere zarar verebileceğine dair kanıtlar gösteren hayvan araştırmalarından gelmekte.

Yoğunluk derecesi bu çalışmalarda ilgi çeken bir diğer nokta. Melbourne Üniversitesi’nde optometri doçenti olan Andrew Anderson’a göre, “Bilgisayar ekranından gelen mavi ışık, hasara yol açması için gereken yoğunluğun yakınından bile geçmiyor.” Bununla birlikte, birçok kişi LED cihazlarımız nispeten yeni olduğu için, mavi ışığın ömür boyu nasıl bir etkiye sahip olabileceğini söylemek için yeterli uzun vadeli araştırma olmadığına dikkat çekiyor.

Bir dizi araştırma mavi ışığa maruz kalmanın yaşa bağlı makula dejenerasyonu (AMD) oluşumunu artırabileceğini göstermekte. Ancak yine sonuçlar kesin değil. Çalışmalar, mavi ışığın retinalara zarar veren fototoksisite adı verilen bir duruma neden olabileceğini göstermekte. Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, hasarın nispeten kısa süreli maruziyetlerde ortaya çıkabileceğini ortaya koyuyor.

Mavi ışık, bilgisayar ve benzeri cihazların kullanımı nedeniyle göz yorgunluğu vakalarına katkıda bulunan bir faktör. Bir çalışma, mavi ışığın fotoreseptör hücrelerinde toksik moleküllerin salınımını tetiklediğini gösterdi.

Ekran süresi ve mavi ışık maruziyeti giderek artan bir halk sağlığı endişesi olarak gündeme geldi. Doktorlar, eğitimciler, işverenler ve ebeveynler aşırı maruziyetin potansiyel riskleri olduğu konusunda hemfikir. Son bir ankete göre, doktorlar aşağıdakilerin aşırı ekran süresi ve mavi ışık maruziyetinin belirtileri olduğuna inanıyor:

• Uyku bozukluğu (%79)
• Yorgun/ağrılı gözler (%77)
• Kuru gözler (%70)
• Baş ağrıları (%56)
• Düşük üretkenlik (%46)
• Düşük konsantrasyon (%43)

Geçmişte mavi ışığın gözü yorduğundan ve görme kaybına neden olabileceğinden bahsediliyordu. Ancak mavi ışığın neden zararlı olduğunu ortaya koyan net bir çalışma yoktu. Toledo Üniversitesi’nden araştırmacıların yapmış olduğu çalışma ile bu zararlı etki ve nedeni ortaya konuldu.

Scientific Reports dergisinde yayınlanan çalışmada, mavi ışığın görmeyi sağlayan hücre ve reseptörler üzerindeki zararlı etkisi gösterildi. Gözlerimizin görmesi için 11-cis retinal (11CR) molekülüne ve görebilir ışıkla birlikte bu molekülün dönüştüğü all-trans retinal (ATR) molekülüne ihtiyacımız var. Mavi ışık bu moleküllerin zehirli kimyasal moleküllere dönüşmesine neden oluyor. Görme reseptörlerinin zarı üzerinde yer alan sinyal molekülleri çözülüyor ve bu durum reseptörün ölümüyle sonuçlanıyor.

Yaşlanma ile birlikte retina tabakasının ortasında yer alan makula kısmı dejenerasyona uğrayabiliyor ve bulanık görmeye sebep olabiliyor. Görme reseptörlerinin kaybı ile ileri evrede görüş alanının merkezinde görme kaybı yaşanabiliyor. Görme kaybına sebep olabilecek birçok hastalığın mekanizmasında da görme hücrelerine zararlı etkide bulunan moleküller var.

Araştırmacılar, mavi ışığa maruz kalmış retinal molekülleri kanser hücreleri, kalp hücreleri ve nöronlarla da etkileştirdi. Bu hücrelerde de görme reseptörlerine benzer şekilde hücre ölümü görüldü. Tek başına mavi ışık ya da retinal molekül maruziyetinde ise herhangi bir etki görülmedi.

Araştırmacılardan Dr. Aijth Karunarathne, mavi ışığa sürekli olarak maruz kaldığımızı ve gözümüzün korneasının ya da lensinin bunu engelleyip yansıtamadığını ifade etti. Mavi ışığın retinaya zarar vererek görme yeteneğini etkilediğinin zaten bilindiğini, ancak bu araştırma ile bunun nasıl gerçekleştiğinin ortaya konduğunu belirten araştırmacı, makula dejenerasyonunu yavaşlatacak tedavilerin buradan yola çıkarak ortaya konabileceğini umuyor.

Korunmak İçin Neler Yapılabilir?

Mavi ışıktan tamamen kaçamazsınız ama etkilerini azaltabilirsiniz:

• Mavi Işık Filtreli Gözlükler: Eğer normalde bir gözlük kullanıyorsanız, ekstra olarak mavi ışık filtresine sahip olduğuna dikkat edin. Gözlükçünüz belki bunun için ekstra ücret isteyebilir ama buna değer.
• Göz Muayenesi: Aile bireylerinizi ve gözlerinizi mavi ışıktan korumak üzere bir uzman ile iletişime geçin.
• Ekran Süresi: Ekranların önünde geçirilen süreyi azaltmaya çalışın.
• Cihaz Parlaklığı: Cihaz ekranınızdaki aydınlatmanın aşırı yüksek olmadığından emin olun.
• Görüş ve Oturma Mesafesi: Ekrana bakarken göz mesafesini koruyun, duruşunuzu iyi ayarlayın.
• Ekran Koruyucular: Akıllı telefonlar, tabletler, dizüstü bilgisayarlar ve bilgisayar monitörleri için gelişmiş mavi ışık filtreleme özelliğine sahip ekran koruyucuları mevcut.
• Yerleşik Teknoloji: Birçok dizüstü bilgisayar ve monitörde artık mavi ışık emisyonlarını azaltmaya yardımcı olan, donanım bazlı tasarlanmış teknolojiler yer alıyor.
• 20-20-20 Kuralı: Ekrana bakarak geçirilen her 20 dakika için, bir kişi 20 saniye boyunca en az 20 metre uzaktaki bir nesneye bakmalı. Böyle bir öneri var, uygulamak size kalmış.
• Yansıma Önleyici Lensler: Yansıma önleyici lensler parlamayı azaltır, kontrastı artırır ve ayrıca güneşten ve dijital cihazlardan gelen mavi ışığı azaltmaya yardımcı olabilir.
• Cihaz Yazılımları: Cihazlarınızı ekran görüntüsünü daha sıcak bir sıcaklığa ayarlayan gece moduna ayarlamayı deneyin. Bir dezavantajı var, ekranınızın aldığı sarı veya kehribar rengi ton belki hoşunuza gitmeyebilir.
  Gece Modunu Tüm Cihazlarınızda Nasıl Kullanabilirsiniz?
• Bilgisayar İçin Kullanılabilecek Gözlükler: Sarı renkli camlara sahip bilgisayar gözlükleri genellikle mavi ışığı azaltır ve kontrastı artırır. Ancak gece modu yazılımına benzer şekilde, gördüğünüz renkler biraz değişecektir.

Cihazlardaki Mavi Işık Filtresi Nedir?

Mavi ışık filtresi, akıllı telefonlar, tabletler ve bilgisayarlar gibi elektronik cihazlardan yayılan mavi ışık miktarını azaltmaya yönelik olarak geliştirilen her türlü özellik veya yazılıma verilen genel isim. Ekranın renk sıcaklığını daha sıcak tonlara ayarlayarak göz yorgunluğunu azaltmaya ve uyku kalitesini artırmaya yardımcı olabilir.

Bir mavi ışık filtresini etkinleştirdiğinizde, ekranınıza bir renk kaplaması uygulayarak renk sıcaklığını spektrumun daha sıcak ucuna doğru kaydırır. Bu, cihaz tarafından yayılan mavi ışık miktarını azaltır ve ekranın daha sarımsı veya kehribar rengi görünmesini sağlar. Mavi ışığı filtreleyerek, uzun süre mavi ışığa maruz kalmanın gözleriniz ve uyku düzeniniz üzerindeki olumsuz etkilerini hafifletebilir.

Mavi ışığı filtrelemek ayrıca melatoninin doğal salınımını teşvik ederek uykunuz üzerindeki etkiyi en aza indirebilir. Mavi ışık filtresi kullanarak, elektronik cihazları kullanırken daha iyi uyku kalitesi, daha az uyku bozukluğu ve genel olarak daha iyi bir göz konforu yaşayabilirsiniz.

Fiziki Filtreler

Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar, mavi ışığın yüzde 94’ünü kesen bir mavi ışık filtresi kullanmanın mavi ışığa maruz kalmaktan kaynaklanan hasarı azaltabileceğini gösterdi. Elektronik cihazlar için mavi ışık filtrelerini internetten ve elektronik mağazalarından satın alabilirsiniz. Bazıları hem ekranlarınızı hem de gözlerinizi korumak için temperli camdan üretiliyor. Filtrenin engelleyeceği mavi ışık miktarını kontrol edin ve ucuz filtrelere dikkat edin. Bazı filtreler mavi ışığın yalnızca yaklaşık yüzde 30’unu engellemekte.

Mavi Işığı Önlemeye Yönelik Gözlükler İşe Yarar mı?

Mavi ışık filtrelerine benzer bir ürün olan mavi ışık gözlükleri mavi ışıktan korumanın bir başka yolu. Elektronik cihazlarınızın ekranlarını kaplayan filtrelerden farklı olarak, gözlükler güneş veya düz ekran televizyonlar gibi diğer mavi ışık kaynaklarından koruma sağlayacaktır.

Bu gözlükleri almak için herhangi bir reçeteye ihtiyacınız yok. Hafif miyopluk, ileri görüşlülük veya astigmatizm için düzeltici lenslere ihtiyacınız varsa, göz uzmanınız reçeteli gözlüklerinizi değiştirebilir. Bu noktada mavi ışığı engellemek için mavi ışığı engelleyen bir kaplama ekleniyor. Gözlüğe eklenen ek katman, gözlüklerinizin sağladığı düzeltmeyi olumsuz etkilemez. Sadece mavi ışıktan korunmak için ekstra bir koruma sağlanır.

Mavi Işığın Faydaları Neler?

Sadece zararlarından söz ediyoruz ama aynı zamanda gerekli bir şey. Orta düzeyde mavi ışık her insan gereklidir. Uyanıklığı artırır, hafızayı ve bilişsel işlevi güçlendirir, ruh halini iyileştirir ve sirkadiyen ritmi düzenler.

Windows 11’de Gece Işığı Nasıl Kullanılır?

Ayarlar aracılığıyla Gece Işığı özelliğini etkinleştirmek ve kendinize özel ayarlar yapmak istiyorsanız aşağıdaki yolu izleyin:

• Windows Arama çubuğuna “ayarlar” yazın ve ilk sonuca tıklayın.
• Sistem ve ardından Ekran sekmesine tıklayın.
• Açmak için Gece ışığı geçiş düğmesine basın.
  

Gece Işığı Ayarları Nasıl Yapılır?

Özelliğin renk sıcaklığını, yani etkisini istediğiniz gibi düzenleyebilirsiniz. Renk tonlarını değiştirmek için aşağıdaki adımları takip edin:

• Gece Işığı sekmesinin sonundaki ok simgesine tıklayın.
• Kaydırıcıyı kullanarak Gece Işığı’nın etkisini ayarlayabilirsiniz.
• Özellik etkinken kaydırıcıyı kullanarak anlık olarak izleyebilirsiniz. Kaydırıcıyı sola doğru sürüklemek mavi ışık filtresi etkisini azaltırken, sağa doğru hareket ettirmek renkleri daha sıcak hale getirecek.

Nasıl Programlanır?

Windows 11 Gece Işığı özelliğinin belirli zaman aralıklarında otomatik olarak açılmasını ve kapanmasını sağlayabilirsiniz. Havanın karardığı ve aydınlandığı zamanları seçerek işletim sisteminin gün batımından gün doğumuna kadar ayarı aktif hale getirmek için:

• Gece Işığı sekmesinin sonundaki Ok düğmesine tıklayın.
  Özelliği gün batımından gün doğumuna kadar otomatik olarak etkinleştirmek için Gece ışığını planla düğmesine tıklayın. Bu seçeneğin görünmesi için konum ayarlarını açmanız gerekecek.
• Alternatif olarak, Gece Işığı için daha kesin bir zamanlama istiyorsanız başlatma ve kapatma zamanlarını elinizle girebilirsiniz. İstediğiniz saat ve dakikayı ayarlayın.

Windows 10’da Gece Işığı Nasıl Kullanılır?

Windows 10’da arayüz biraz farklı olsa da kullanım şekli aynı. Ayara ulaşmak için en pratik yöntem ekranımızın sağ alt kısmındaki işlem merkezini açmak. Buradan doğrudan özelliği açıp kapatabiliyoruz veya üzerine gelip sağ tıklayarak ayrıntılı ayarlarına ulaşabiliyoruz. Alternatif olarak arama kısmına “Gece Işığı” yazdığımızda karşımızda da geliyor veya sırasıyla takip ettiğimizde Başlat simgesine sağ tık, Ayarlar, Sistem, Monitör sekmesinden de ulaşabiliyoruz.

Gece Işığı Ayarları

Ayarlardan özelliği açıp kapatabiliyoruz. Güç kısmından ise bu ayarın ekrana etkisinin ne kadar olduğunu ayarlayabiliyoruz.

Zamanlama özelliği ile birlikte bu ayarın otomatik olarak hangi zaman diliminde aktif olacağını belirleyebiliyoruz.

Android

Android Nougat ve daha yeni cihazlar için de telefon üreticinize göre ismi ya da menüdeki yeri değişiklik gösterse de, gece ışığı özelliği mevcuttur. Ayarlar – Ekran menüsünü kullanarak ilgili ayara ulaşabilirsiniz.

Eğer daha eski sürümlere sahipseniz Google Play’den F.lux (Root gerektirir), Twilight gibi uygulamaları yükleyerek de telefonunuzda gece ışığını kullanabilirsiniz.

macOS ve iOS

macOS Sierra 10.12.4 sürümü ve sonrasına sahip çoğu Mac modelinde geçe ışığı ayarını kullanabilirsiniz. Bunun için Apple menüsü – Sistem Tercihleri’ni seçin ve Ekranlar’a tıklayın. Night Shift sekmesine geldiğinizde ilgili düzenlemeyi yapabilirsiniz.

Night Shift özelliği çoğu iOS cihazda mevcut (iPhone 5S ve sonrası, iPod Touch 6G, iPad Air ve sonrası, iPad Mini 2 ve sonrası, iPad Pro) mevcut. Ayarlar – Ekran ve Parlaklık – Night Shift menüsüne giderek ayarlara ulaşabilirsiniz.