Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu

Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu (OKKB), kişinin kendini tüketecek kadar mükemmeliyetçi olmasına ve hem kendini hem de başkalarını kontrol ihtiyacı duymasına neden olan bir zihinsel bozukluktur.

OKKB’si olan insanların, kurallara uymak konusunda takıntıları olduğu gibi, asla sapmadıkları ahlaki ve etik kurallara da uyma takıntıları vardır. Başka bir deyişle onlar, her zaman doğru ve haklı olduklarını düşünürler.

OKKB olan kişilerin insan ilişkileri, olumsuz yönde etkilenebilir. Bu rahatsızlığı olan bireyler, terapi görmeleri halinde yaşam kalitelerini artırabilirler. Ancak, bu kişiler genellikle kendilerinde bir sorun olduğunu nadiren algılarlar.

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu’nun Belirtileri

Genellikle OKKB’li kişiler, aşağıdaki kişilik özelliklerinden bazılarına sahiptirler:

• Listeler yapma konusunda aşırı takıntı hali (genellikle küçük detaylara kadar listeler yaparlar)
• Aşırı mükemmeliyetçilikleri yüzünden, bir işin ayrıntılarıyla uğraşmaktan, onu tamamlayamamak
• Birlikte çalıştıkları kişi, işleri tam olarak istedikleri gibi yapmayı kabul etmedikçe, görevleri devretme veya paylaşma konusunda isteksizlik
• Kişisel ahlaki ve etik kurallara sıkı sıkıya bağlı kalmak ve başkalarını anlamak için toleranslarının çok az olması
• Genellikle tutumlu ve hatta cimri olmak
• Bir şeyleri atmayı reddederek istifleme davranışları sergilemek

Bir terapistin, kişiye OKKB tanısı koyması için bu belirtilerin hepsini göstermesi gerekmez. Bununla birlikte, OKKB’li bir kişi genellikle bu davranışlardan bazılarına sahip olur ve semptomları genellikle sosyal yaşamlarını, kariyerlerini ve aile ilişkilerini bozar.

OKKB’li kişilerle çalışmak ya da ilişki kurmak son derece zor olabilir. Çünkü genellikle her şeyi sadece kendi bakış açıları ile görürler. Ayrıca, kendi bakış açılarının en doğru yol olduğuna inandıklarından, başka birinin bakış açısını anlayamazlar.

Bu kişilik özellikleri, kişinin sevdiklerinin ve/ya partnerlerinin bir problemi olduğunu fark etmelerini zorlaştırır. Bunun yerine, herkes onun kurallarına uysa, hayatlarındaki her şeyin iyi ve doğru olacağını düşünürler ve sürekli ifade ederler.

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu Sebepleri

OKKB’ye neyin neden olduğunu tam olarak bilinmemektedir. Ancak, bazı teoriler vardır:

• OKKB gelişiminde, genetik faktörler rol oynayabilir. Herhangi bir kişinin, OKKB’si olan yakın bir aile üyesi varsa, kendisinin de OKKB olma olasılığı daha yüksektir.
• Kişi, aşırı kontrolcü veya koruyucu ebeveynlerin bakımında bir çocukluk geçirmiş olabilir. Bazı terapistler, OKKB’yi kişinin duygularıyla baş edebilmek için kullandığı bir “başa çıkma mekanizması” olarak görmektedir.
• Ebeveynleri tarafından yeterince ilgi görmeyen ya da terk edilen kişilerde de OKKB riski artabilir.

Öte yandan, kişi yukarıdaki faktörlerden herhangi biri olmadan da OKKB’ye sahip olabilir.

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu Tanısı

Terapistler, OKKB’yi bir “kişilik bozukluğu” olarak sınıflandırırlar. Kişilik bozuklukları, bir kişinin sosyal ve çalışma hayatını etkileyebilecek türden davranış bozukluklarıdır. Bir kişilik bozukluğu, genç yaşta gelişir ve yetişkinlikte sabitlenerek devam eder.

Bir terapist, kişinin OKKB olup olmadığını anlamak için; onunla ve yakın aile bireyleri (ya da sevdikleri) ile kişisel hayatı, sosyal ilişkileri ve günlük aktiviteleri hakkında konuşarak, kişinin sergilediği davranışların OKKB’nin davranışlarıyla uyumlu olup olmadığını değerlendirerek bu tanıyı koyabilir.

OKKB İlişkileri Nasıl Etkiler?

OKKB’si olan bir kişiyle yaşayanların, genellikle zorlayıcı bir ilişkileri vardır. Aile üyeleri, OKKB’li kişinin beklentilerini karşılayamıyormuş gibi hissederek, sürekli eleştiriye maruz kalırlar.

İş arkadaşları, OKKB’li bir kişiyle çalışmakta zorluk çekebilirler. OKKB’li bir kişi genellikle kendi başına çok iyi çalışır, ancak bir ekip veya takım ile çalışmakta zorlanabilirler. İş arkadaşları, OKKB’li kişiyi çok katı ve eleştirici bulabilirler. Bu durum, bazen iş kayıplarına yol açabilir.

OKKB ile Başa Çıkma Yolları

Aşağıdaki 3 öneri, Obsesif kompulsif kişilik bozukluğu ile başa çıkmanıza yardımcı olabilir:

1. Terapi

OKKB’li kişi, davranışlarının katı olarak tanımasına yardımcı olabilecek, “Bilişsel davranışçı terapi”(BDT) yaklaşımı ile çalışan, bir terapistten yardım isteyebilir. Ayrıca, başkalarıyla ilişkilerini iyileştirip geliştirmelerine yardımcı olabilecek davranışları terapist ile beraber tanımlamak önemlidir.

2. İlaç

OKKB’li bir kişi, bazen ilaçlardan yararlanabilir. OKKB’li kişinin kurallar ve düzen konularındaki sabitliğinin azaltmasına yardımcı olmak için doktorlar genellikle “seçici serotonin geri alım inhibitörleri(SSGI)” reçete ederler. SSGI’lar, beyindeki serotonin seviyelerini arttırarak, ruh halleri, duyguları ve uyku kalitesi üzerinde olumlu bir etkiye sahiptirler.

3. Gevşeme egzersizleri

Meditasyon, derin nefes ve/ya gevşeme teknikleri gibi farkındalık uygulamalarının hepsi, kişinin OKKB ve benzeri davranışlarda bulunmalarına neden olan stres seviyelerini azaltmasına yardımcı olacaktır.

OKKB’li insanlar, kendilerini bir sorun olarak görmezler. Bu yüzden onları, terapi görmeye ikna etmek zor olabilir. Bununla birlikte, eğer bu durum işlerine ve/ya şahsi yaşamlarına sekte vurmaya başlarsa, çare aramaya daha istekli olabilirler. Biraz zaman ve terapi ile OKKB’li birçok insan, değişim için motivasyonu bulabilirler.

Ancak, kendinizin ya da yakınınızın OKKB ile ilgili bir problemi olduğunu ve terapi görmesi gerektiğini anlamak bazen zordur. Bu durumda dikkat edilmesi gereken işaretlerden bazıları şunlardır:

• Kişi, sürekli olarak “benim yolum doğru yol” veya “bu şekilde olmadıkça hiçbir şey doğru değil” diye düşünüyorsa.
• Başkaları tarafından, çok inatçı, katı ve/ya aşırı mükemmeliyetçi oldukları söyleniyorsa.
• Sürekli olarak, işyerindeki diğer insanlarla çatışmalar veya problemler yaşayıp insanların işleri doğru şekilde yapmadığını düşünüyorsa.
• Kurallarına veya süreçlerine karşı çıkıldığında, kişi öfkelenip duygusal kargaşa yaşıyorsa.

OKKB ve OKB Arasındaki Farklar

OKB (Obsesif Kompulsif Bozukluk) ile OKKB(Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu) farklı zihinsel bozukluk tanılarıdır.

OKB(Obsesif Kompulsif Bozukluk), bir kişinin kontrol edemediği ancak sürekli tekrarlama dürtüsü hissettiği düşünce ve davranışlarla baş etmeye çalıştığı bir durumdur.

Obsesyonlar(takıntılar); kişinin zihninde oluşan ve üzücü duyguları tetikleyen, istenmeyen düşünceler, görüntüler veya dürtülerdir. Kompulsiyonlar(zorlantılar) ise, kişinin bu takıntılardan ve yarattığı sıkıntıdan kurtulmak için yaptığı davranışlardır.

OKB’de Yaygın Görülen Takıntılar:

1. Bulaşma

• Vücut sıvıları (örnekler: idrar, dışkı)
• Mikroplar / hastalıklar (örnekler: uçuk, HIV)
• Çevresel kirleticiler (örnekler: asbest, radyasyon)
• Ev kimyasalları (örnekler: temizleyiciler, kir çözücüler)
• Toz / kir

2. Kontrolü kaybetmek

• Kendine zarar verme dürtüsüyle hareket etme korkusu
• Başkalarına zarar verme dürtüsüyle hareket etme korkusu
• Zihnindeki şiddet veya korkunç görüntülerden korkmak
• Müstehcen veya hakaret içeren sözcükleri ağzından kaçırma korkusu
• Bir şeyleri çalma(hırsızlık yapma) korkusu

3. Zarar Verme

• Korkunç bir şeyden sorumlu olma korkusu (örnekler: yangın, hırsızlık)
• Yeterince dikkatli olmayıp başkalarına zarar verme korkusu (örnek: birisinin kayıp zarar görmesine neden olabilecek bir şeyleri yere düşürmek)

4. İstenmeyen Cinsel Düşünceler

• Yasak veya sapkın cinsel düşünceler veya görüntüler
• Başkaları hakkında, yasaklanmış veya sapkın cinsel dürtüler
• Eşcinsellik hakkında saplantılar
• Çocuk veya ensest içeren cinsel takıntılar
• Başkalarına karşı saldırgan cinsel davranışlar hakkında takıntılar

5. Dini Takıntılar (Ahlaksızlık)

• Tanrı’yı gücendirme korkusu veya dine küfür etme korkusu
• Doğru / yanlış veya ahlaklı olmak ile ilgili aşırı endişe

6. Diğer Takıntılar

• Fiziksel bir hastalığa yakalanma korkusu (bulaşma olmaksızın, örneğin kanser)
• Şanslı/şanssız sayılar ya da renkler ile ilgili batıl inançlı fikirler ve takıntılar

7. Mükemmeliyetçilik ile ilgili takıntılar

• Eşitlik veya kesinlik hakkında aşırı endişe
• Bilmeniz veya hatırlamanız gerekirse diye aşırı endişe
• Bir şeyleri atarken, önemli bilgileri unutma veya kaybetme korkusu
• Bir şeyleri tutmaya veya atmaya karar verememek
• Bir şeyleri kaybetme korkusu

OKB’de Yaygın Kompulsiyonlar

1. Yıkama ve temizleme

• Ellerin aşırı veya belirli bir şekilde yıkanması
• Aşırı duş, banyo, diş fırçalama, kişisel bakım veya tuvalet rutinleri
• Ev eşyalarını veya diğer nesneleri aşırı temizleme
• Atık maddelerle teması önlemek veya ortadan kaldırmak için başka şeyleri aşırı yapmak

2. Kontrol etme

• Başkalarına zarar vermediğini ve/ya vermeyeceğini kontrol etmek
• Kendine zarar vermediğini ve/ya vermeyeceğini kontrol etmek
• Korkunç bir şeyin olmamasını kontrol etmek
• Hata yapıp yapmadığını kontrol etme
• Fiziksel durumun veya vücudun bazı kısımlarını kontrol etmek

3. Tekrarlamalar

• Tekrar okuma veya yeniden yazma
• Rutin aktivitelerin tekrarlanması (örnekler: kapıdan girip çıkmak, araca inip binmek)
• Vücut hareketlerini tekrarlamak (örnekler: dokunma, göz kırma)
• “Katsayılarla” tekrarlanan faaliyetler (örneğin: üç sayısının  “iyi”, “doğru”, “güvenli” bir sayı olduğuna inanıp bir işi üç kez yapmak)

4. Zihinsel Kompulsiyonlar

• Gelebilecek zararları önlemek için, olayları zihinsel olarak tekrar tekrar gözden geçirmek(başkalarına ve/ya kendine gelebilecek korkunç sonuçları önlemek için)
• Doğabilecek zararları önlemek için dua etmek (başkalarına ve/ya kendine gelebilecek korkunç sonuçları önlemek için)
• “İyi”, “doğru” veya “güvenli” bir sayıda bitirebilmek için, bir şeyleri yaparken saymak
• “İptal etme” veya “geri alma” (örnek: “kötü” bir kelimeyi iptal etmek için “iyi” bir kelime söyleyip durumu değiştirdiğine inanmak)

5. Diğer Kompulsiyonlar

• Bir şeyleri sıraya koymak veya bir şeyleri “doğru hissettirene” kadar düzenlemek
• Güvenceye alabilmek için bir şey söylemek, istemek veya itiraf etmek
• Takıntılarınızı tetikleyebilecek durumlardan kaçınmak.

OKB ve OKKB’nin Farkları

1. Davranışlar:  

OKB’si olan kişiler, davranışlarının(kompulsiyonlarının) mantıksız olduğunun farkında olsa da, OKKB’li kişiler farkında değildirler.

2. Düşünceler:

OKB olan insanlar, düşüncelerini kontrol edemezler. Genellikle bu şekilde düşünmeyi bırakmayı çok isterler, ancak yapamayacaklarını düşünürler. Öte yandan, OKKB’li bir kişinin düşünceleriyle bir sorunu yoktur. Bunun yerine, düşüncelerinde rahatlık bulurlar ve doğru davrandıklarına inanırlar.

3. Terapi:

OKKB’li bir kişi, düşüncelerinde bir sorun görmediğinden, genellikle terapiye ihtiyaçları olduğunu düşünmezler. Bunun aksine, OKB’si olan bir kişi terapi fikrini kabul etmeye daha isteklidir. Düşünceleri ve durumlarının, başkalarını nasıl etkileyebileceği konusunda kendilerini üzgün ve suçlu hissederler.

4. Çatışma:

OKKB’li bir kişi, son derece eleştirel ve inatçı olabilir. Bu kişilik özelliği, genellikle kişinin mantıksız davrandığını düşünen arkadaşları ve ailesiyle ilgili sorunlara neden olur. Bu durum, çatışmaya yol açabilir. Öte yandan, OKB farklı şekillerde ilişkileri etkileyebilir. Örneğin, OKB’si olan kişinin düşünceleri ve davranışları, başkalarıyla çalışmalarını ve iletişim kurmalarını zorlaştırabilir.

Kaynaklar:
What is obsessive-compulsive personality disorder?(Rachel Nall, MSN, CRNA)
What is OCD?(International OCD Foundation)

Çeviri: Yaşantı Psikoloji