Oedipus Kompleksi Nedir?

Oedipus kompleksi; psikanalizin kurucusu Sigmund Freud tarafından öne sürülen psikanalitik kuramda yer alan bir ifadedir. “Oedipus” terimi, bilmeden babasını öldüren ve annesiyle evlenen Oedipus’un Yunan mitinden gelir. Oedipus kompleksi, çocuğun yaklaşık 3-6 yaş aralığındayken karşı cins ebeveynine karşı bilinçsiz arzularını ifade eden bir kavramdır.

Çocuğun ebeveynlerine karşı sevgi hissetmesi ve ebeveynleriyle bağ kurması doğal bir durumdur. Ancak bazen çocuk için bu duygular karşı cins ebeveyni için ilgi, arzu, aşırı bağlanma ve sahiplenicilik ile kendini gösterebilir. Çocuk bununla beraber, aynı cins ebeveyniyle rekabet içinde olma veya aynı cins ebeveynini kıskanma gibi bilinçsiz bazı davranışlar da sergileyebilir. İşte bu durum, oedipus kompleksi olarak bilinen kavramın temel özelliğidir. Erkeklerdeki oedipus kompleksinin kadınlardaki karşılığı ise “elektra kompleksi” olarak adlandırılır. Elektra kompleksine göre, kız çocukları yine yaklaşık 3-6 yaş aralığındayken babalarına karşı tıpkı oedipus kompleksinde olduğu gibi yoğun ilgi ve istek duyabilirler ve aynı zamanda annelerini kıskanırlar. Elektra kompleksi kavramı, oedipus kompleksi kadar yaygın kullanılmamaktadır çünkü literatürde hem oedipus kompleksi hem de elektra kompleksi için “oedipal karmaşa” terimi kullanılır.

Oedipus Kompleksi Nasıl Gelişir?

Oedipus kompleksi temel anlamda üç aşamayı takip eder.

1. İlk olarak çocuk 3 ve 6 yaşları arasında kendi bedeninin farkına varmaya başlar ve başkalarının (özellikle aynı cinsiyetten ebeveynlerinin) bedenleri hakkında merak duygusu geliştirir. Bu aşamaya “Fallik aşama” denir.

2. İkinci aşama, çocuğun karşı cins ebeveynine karşı ilgi, aynı cins ebeveynine karşı ise kıskançlık duygularını yaşadığı “Oedipal aşamadır.”

3. Son aşamada ise çocuk, ebeveynlerine olan duyguları ile yüzleşir. Çocuk, rekabet ve kıskançlık duygularının çözüme kavuşması için aynı cins ebeveyniyle özdeşleşmeye, toplumsal cinsiyet rollerine uygun davranışlar sergilemeye başlar. Bu aşama “çözüm aşaması” olarak adlandırılır.

Sigmund Freud’a göre çocuğun yaşadığı oedipal karmaşanın olumlu bir biçimde yaşanması ve çözümlenmesi, sağlıklı bir kimlik gelişimi için oldukça önemlidir. Özetle Freud, oedipal karmaşanın sağlıklı insan gelişimi için gerekli olduğunu ifade eder ve oedipal karmaşayı insan hayatının doğal bir parçası olarak görür. Bu doğal döngüde çocuk, hemcins ebeveyni tarafından cezalandırılacağının ve karşı cins ebeveynine tam olarak sahip olamayacağının farkına vararak hemcins ebeveyni ile özdeşim kurmaya başlar. Bu durum da çocuğun oedipal karmaşayı aşabilmesine yardımcı olur.

Oedipal Karmaşa Günlük Hayatta Nasıl Görünür?

Oedipal karmaşanın günlük yaşamda gözlemlenebileceği bazı durumlar şunlardır:

• Babası ile annesinin ilişkisini kıskanan ve babasının sevgisinin muhatabının öncelikle kendisinin olmasını isteyen bir kız çocuğu. Çocuk, babasının onayını alabilmek için annesine özenip onu taklit edebilir ve annesi ile rekabete girebilir.
• Bir erkek çocuğun, annesine ilgi duyması ve kendisine daha yakın görmesi. Çocuğun babasına karşı kızgınlık ve kıskançlık duyguları hissetmesi ve bundan dolayı kendisini suçlu hissetmesi.
• Kız çocuğunun, annesinin babasına gösterdiği ilgiyi aşırı derecede kıskanması ve büyüdüğünde babasıyla evlenme arzusunu dile getirmesi.
• Bir erkek çocuğun babasını aşırı derecede eleştirmesi, onu yetersiz ve güçsüz görmesi. Annesinin onayını alabilmek için babasının üzerinde hakimiyet kurmaya çalışması.
• Oedipal çatışmalar yaşayan çocuğun, varsa özellikle hemcins kardeşiyle bağ kurmakta güçlük yaşaması ve bu durumun kardeşler arasında huzursuzluk ve rekabet yaratması.

Çözümlenmemiş Oedipus Kompleksi Yetişkinliğe Nasıl Yansır?

Freuda’a göre oedipus kompleksinin çözümlenememesi de mümkündür. Bu durumun yetişkinliğe yansıması aşağıdaki şekillerde olabilir:

-Çözümlenmemiş oedipus kompleksi ile ilgili suçluluk ve kaygı duyguları nedeniyle romantik ilişkilerde kararsızlık problemleri yaşanabilir.

-Yetişkin bir erkeğin, annesini anımsatan bir eş araması ve kendisinden büyük kadınlara ilgi duyması.

-Kişinin, karşı cinsten ebeveynini hatırlatan biriyle romantik ilişki kurmaktan kaçınması.

-Çözümlenmemiş oedipus kompleksi, romantik ilişkilerde güvensizlik, kıskançlık, karşı tarafa aşırı bağlanma ya da bağ kuramama gibi birtakım sorunlara yol açabilir.

-Oedipal çatışmalarla mücadele içinde olan kişiler, hemcins ebeveynine veya karşı cins ebeveynine karşı duyduğu öfke-kızgınlık besleyebilir ve bu da kişinin romantik ilişkilerinde problemler yaşamasına neden olabilir.

Burada verilen örneklerin yalnızca birer olasılık olduğunu ve bir çocuk ile ebeveyn arasında yaşanan her çatışmanın oedipus kompleksinin göstergeleri olmayabileceğinin altını çizmek oldukça önemlidir.

Kaynakça;

-Freud, S. (1905). Three essays on the theory of sexuality. Se, 7.

-Freud, S. (1909). Analysis of a phobia of a five-year-old boy. In The Pelican Freud Library (1977), Vol 8, Case Histories 1, pages 169-306

Kaynak: Yaşantı Psikoloji