Pygmalion Etkisi Nedir? Pygmalion Etkisinden Nasıl Faydalanırız?

Beklentilerin davranışları şekillendirdiği ve doğrudan bireysel performans üzerinde etkili olduğunu öne süren Pygmalion etkisi, verimli bir çalışma ortamı oluşturulmasına katkı sağlayabilir. Hem yöneticiler hem çalışanlar tarafından kullanılabilecek Pygmalion etkisinin ne demek olduğunu ayrıntılı bir şekilde öğrenmek, bu ortamı oluşturmanızda size yardımcı olabilir.

Pygmalion Etkisi Nedir?

Rosenthal etkisi olarak da adlandırılan Pygmalion etkisi, olumlu ya da olumsuz beklentilerin bir bireyin ya da grubun performansı üzerindeki etkisini tanımlar. Buna göre daha yüksek beklentiler yüksek performans sağlarken düşük beklentiler performans düşüklüğüne sebep olabilir. Bu psikolojik olgu, davranışları şekillendirmede beklentilerin sahip olduğu gücü ortaya koyar. 

Pygmalion etkisi, düşünce ve davranışların gerçekliğinin tartışılabilir olduğunu ve başkaları tarafından kasıtlı veya kasıtsız manipüle edilebileceğini öne sürer. Bu çerçevede bireyin neyi başardığı, nasıl düşündüğü ve davrandığı, yeteneklerini nasıl algıladığı çevresindekilerin beklentileri doğrultusunda şekillenebilir. Örneğin bir çalışan, yöneticisinin zihninde iyi bir izlenim bırakarak karşı tarafın beklentisini artırabilir. Böylece hedeflerine ulaşması için kendisine daha fazla destek olması yönünde onu manipüle edebilir.

Pygmalion Etkisi Nasıl Ortaya Çıktı?

Psikolojik bir olgu olan Pygmalion etkisi; kaynağını Yunan şair Ovid’in Metamorfozlar başlıklı eserinden alır. Pygmalion adlı heykeltıraş, bir kadın heykeli yontar ve bu heykele âşık olur. Hikâyeye göre Pygmalion, heykele benzeyen bir eş bulabilmek için tanrılara umutsuzca dua eder. Heykeltıraşa acıyan tanrılar ise heykele can verir.

1960’ların sonunda Harvard Üniversitesi’nden Dr. Robert Rosenthal ve bir ilkokul müdürü olan Lenore Jacobson, yukarıda sözü edilen hikâyeden ilham alarak geliştirdikleri teoriye Pygmalion etkisi adını verirler. 

Pygmalion Etkisinin Motivasyonla İlişkisi Nedir?

Teoriye göre baştan sona beklentiler aracılığıyla çalışan motivasyon kavramı, çalışanın başarıya ulaşmasında itici güç görevi görür. Bireyin hedefine ulaşmak için en başta sahip olması gereken duygu, yüksek motivasyondur. Aksi takdirde hiçbir söz ya da eylem onu harekete geçiremeyecektir. Bu bağlamda, Amerikalı psikolog Robert Rosenthal ve Lenore Jacobson, 1968 yılında öğrencileri öğrenmeye iten güç ve davranış biçimlerini inceledikleri bir deney gerçekleştirdi. 

Araştırmacılar şu sonuca ulaştı: Bir öğretmenin öğrencilerin entelektüel/akademik yeterliliğine ilişkin beklentileri, kendi kendini gerçekleştiren bir kehanet işlevi görebilir. Öğrenciler, onlardan beklenildiği kadar yetenekli olmasalar da öğretmenlerin olumlu davranışları ve öğrencilere sağladıkları fırsatlar, onların kapasitelerini aşmalarını sağlayabilir. Bu noktadan hareketle 1973 yılında Rosenthal ve Jacobson, bu durumun neden meydana geldiğini açıklamaya yönelik dört faktörlü bir teori önerdi.

Bu teoriye göre başkalarının beklentileri dört temel faktör çerçevesinde davranışları etkiler. Bu faktörler aynı zamanda liderlere çalışan motivasyonunu nasıl artıracaklarına ilişkin yol gösterir.

Dört temel faktörü şöyle sıralayabiliriz: 

• İklim(Ortam): Bu faktör, liderin yüksek beklentiyle yaklaştığı çalışanlara daha sıcak bir çalışma ortamı oluşturabileceğini ifade eder. Çalışanları sözlü veya sözsüz olarak destekler ve cesaretlendirir. Çalışanlarına karşı pozitif duygular besler ve olumlu bir beden dili kullanır. Bu davranışlar çalışanları motive ederek daha verimli çalışmalarına katkı sağlar. 
• Girdi: Liderin zeki ve yetenekli olduğuna inandığı çalışanlara sunduğu bilgi ve kaynakları ifade eder. Bu bağlamda liderin çalışana rehberlik etmesi, ekstra zaman ayırması, fikir ve destek vermesi, yol göstermesi ve ekstra kaynaklar sunması çalışanın amacına yönlendirilmesinde etkili olabilir. 
• Çıktı: Liderin sorun çözme, yardımcı olma ve yüksek performans sergileme gibi konularda daha fazla fırsat tanımasını ifade eder. Karşılıklı iletişimin desteklenmesi, çalışanların fikir ve düşüncelerini sunmaları sağlanarak katılıma teşvik edilmeleri, çeşitli eğitimler aracılığıyla bireysel yeteneklerinin geliştirilmesi; çalışanın içsel motivasyonunun ve başarısının artırılmasında faydalı olabilir. 
• Geri Bildirim: Liderin çalışanlarına kendilerini nasıl geliştireceklerine ilişkin daha faydalı ve ayrıntılı geri bildirimlerde bulunabileceğini ifade eder. Olumlu geri bildirimler, öğrenmeyi destekleyen ve çalışan bağlılığını artıran bir şirket iklimi oluşturulmasına katkı sağlar. 

Pygmalion Etkisinin İş Hayatına Etkisi Nedir? 

Daha önce belirttiğimiz gibi Pygmalion etkisinin en temel ilkesi, başkalarının beklentilerinin davranışlarınızı önemli ölçüde etkileyeceği yönündeki görüştür. Dairesel bir şekilde işleyen Pygmalion etkisinin davranışları değiştirme döngüsü şöyledir:

• Başkalarının sizden beklentileri, onların size karşı davranışlarını şekillendirir.
• Size gösterilen davranış biçimleri, kendiniz hakkındaki inançlarınızı ve kendinizi nasıl gördüğünüzü etkiler.
• Kendilik algınız, başkalarına karşı davranışlarınızı şekillendirir.
• Başkalarına karşı davranışlarınız, onların sizin hakkınızdaki inançlarını etkileyerek pekiştirir. Böylece döngünün ilk aşamasına geri dönülür.

Bir örnekle Pygmalion etkisinin nasıl çalıştığını şöyle gösterebiliriz:

Ali yarın bir iş görüşmesine gidecektir ve görüşme öncesinde daha önce orada çalışan bir arkadaşıyla fikir alışverişinde bulunur. Arkadaşı Ali’ye, görüşeceği kişinin iletişim kurması oldukça zor, katı ve anlayışsız bir insan olduğunu söyler. Ali henüz bu kişiyle karşılaşmamış olmasına rağmen görüşme öncesinde kafasında bazı negatif düşünceler oluşur ve bunlara inanır. İş görüşmesi boyunca kafasında kurduğu bu düşünceler, davranışlarına yansır. Konuşma tarzı, ses tonu, jest ve mimikleri bu davranışlarını destekler. Bu davranışlarıyla görüşme boyunca karşısındaki kişiye istem dışı ancak istikrarlı bir şekilde olumsuz mesajlar gönderen Ali’nin iş görüşmesi olumsuz sonuçlanır.

İş hayatından bir başka örnek ise şöyle olabilir:

Merve, işe başladığından bu yana müdürüyle ortak bir dil yakalayamaz. Herhangi bir durumda müdürüyle hep zıt yönde fikirlere sahiptir. Bir ay sonra başlayacak olan proje için çok heveslidir ve gece gündüz o projeyi almak için çalışır. Toplantıda projeyi tüm detaylarıyla sunarak bilgi ve becerisini ortaya koyar. Ancak proje, müdürün daha iyi anlaştığı, her fırsatta desteklediği ve inandığı başka bir çalışana verilir. Merve’nin çalışma azmi ve isteği zamanla kaybolur.

Peki, iş hayatında Pygmalion etkisi nasıl gelişebilir? İş hayatında Pygmalion etkisinin gelişebilmesi için iki önemli husus dikkate alınmalıdır: 

• Pozitif Bir Liderlik Davranışı: Yöneticiler, çalışanların başarılarının kendi davranışlarına bağlı olduğunu bilerek hareket etmelidir. Destekleyici bir çalışma ortamı oluşturmalı, pozitif bir dil kullanmalı ve çalışan motivasyonunu artıracak girişimlerde bulunmalıdır. 
• Çalışanın Bireysel Beklentileri ve Motivasyonu: Çalışanın bireysel motivasyonu, başarıya ulaşmak için efor sarf etmesinde ve böylece Pygmalion etkisinin ortaya çıkmasında etkilidir. Motivasyonu yüksek çalışanlar, hedeflerine daha kolay odaklanır. Destekleyici bir liderin tutum ve davranışları, yüksek motivasyona sahip çalışanların başarıya daha kolay ulaşmasını sağlar. 

Lider ve yöneticiler, dört temel faktörden hareketle iş hayatında Pygmalion etkisi örneklerini inceleyerek bu olguyu çalışanlarını motive etmek ve performanslarını artırmak için kullanabilir.

Olumlu Motivasyon Geliştirmek İçin Pygmalion Etkisinden Faydalanabilir Miyiz?

Bir ekibin sahip olduğu yüksek beklentilerin diğer ekibin performansında önemli düşüşler yaratmasına engel olmak için yöneticilerin bu iki grup arasında bir denge kurması gerekir. Düşük motivasyon, kendine güven eksikliği, düşük çalışan bağlılığı gibi negatif durumlar; çalışma ortamında verimin düşmesi ve yıpranmanın artmasına sebep olabilir. Bu noktada çalışanların kendini güvende ve bağlı hissedeceği bir ortam oluşturmak için Pygmalion etkisinden faydalanılabilir.

Pozitif bir iş ortamı oluşturmak ve çalışan motivasyonunu artırmak için Pygmalion etkisini kullanmanın bazı yollarını şöyle sıralayabiliriz:  

1. Beklentilerinizin Farkında Olun: Sözlerin ve beden dilinin astlarına nasıl güçlü mesajlar ilettiğinin bilincinde olmak, bir lidere önemli ölçüde yardımcı olabilir. Örneğin, beklentilerin ne zaman olumsuz davranışlarla sonuçlandığını gözlemleyerek bu aşamada sergilenen davranışı tekrarlamamaya katkı sağlayabilir. Beklentilerin davranışları şekillendirdiğinin farkına varmak; proaktif olarak olumsuz eylemlerden kaçınmada, düşünce ve eylemleri yönlendirmede kolaylık sağlayabilir. Bu nedenle öncelikle çalışanların olumlu yönlerine ve potansiyellerine odaklanılabilir.

2. Çalışanların Olumlu Özelliklerini Vurgulayın: Bazı çalışanlardan daha düşük beklentiler içerisinde olunabilir ve bu durum onlara davranış biçimini etkileyebilir. Bu çalışanların olumlu özelliklerine odaklanıp bu yönlerine vurgu yapılırsa çalışanın potansiyeli yükseltilebilir. Bu davranış değişikliği çalışan için itici bir güç oluşturabilir.

3. Zorluklar Yaratın: Yüksek ancak gerçekçi hedefler belirlemek, bu hedeflerin ilgili kişiler tarafından karşılanabileceği beklentisini onlara iletebilir. Çalışanlar, iddialı hedeflere ulaşmak için bir meydan okuma duygusuyla kendilerini aşabilir. Bu çerçevede, mevcut beklentilerin üzerinde görevler vererek çalışanları bu görevi tamamlayabileceği yönünde teşvik edebilirsiniz.

4. Olumlu Bir Dil Geliştirin: Bir çalışanın negatif ve pozitif yönlerinin farkında olsanız bile olumsuz yönlerini dile getirmekten kaçınmalısınız. “Bu sorunu çözebileceğinden emin değilim.”, “Bu işi yapabileceğini düşünüyor musun?” veya “Deneyebilir misin?” gibi söylemler olumsuz olarak algılanabilir. Bu ifadeler, düşük beklentileri ve güven eksikliğini vurgular. Bunun yerine olumlu bir dil geliştirerek çalışanların güçlü yönlerini ön plana çıkarabilirsiniz. Çalışanların iş ortamına katkı sağlayan pozitif niteliklerine iltifat ederek yüksek bir beklenti düzeyi oluşturabilirsiniz. Bu davranış değişikliği çalışanın kendine güvenini pekiştireceği gibi motivasyonunun artmasına da yardımcı olabilir.

5. Çalışanların Kendilerini İfade Etmesi İçin Uygun Ortam Oluşturun: Çalışanlara kendilerini ifade edebilecekleri özgür bir ortam oluşturarak kendine güvenlerini ve çalışan bağlılığını geliştirebilirsiniz. Örneğin; açık kapı politikası uygulayabilir, genel toplantılar esnasında çalışanların kendilerini ifade etmeleri için daha fazla zaman ayırabilir ya da sadece çalışanların geri bildirimi için özel toplantılar planlayabilirsiniz. Şirketinizde pozitif bir etki yaratmak için tüm çalışanlara aynı fırsatı vermeye özen göstermelisiniz.

6. Ayrıntılı Geri Bildirim Sağlayın: Pygmalion etkisiyle ortaya çıkan en önemli sorunlardan biri, beklentisi düşük olan çalışanlara karşı daha az ilgi ve çaba gösterilmesidir. Bu çalışanların zayıf yönleri ve olumsuz özelliklerine odaklanıldığı takdirde söz konusu çalışanlar kendilerini iyileştirme ve geliştirme şansı bulamayacaklardır. Oysa zayıflıkları tespit etmek ve uygun bir ortamda güven uyandıran bir üslupla önerilerde bulunmak, değişiklik yaratmada önemli bir rol oynayabilir. Eleştirel geri bildirim sağlayarak bireyin gelişme kapasitesini onayladığınızı ve ona destek olduğunuzu hissettirebilirsiniz.

7. Toplantı ve Gezileri Teşvik Edin: Yöneticiler, ekip üyelerinin bireysel başarılarını ve güçlü yönlerini açıkça destekleyen ve kutlayan bir iş yeri kültürü geliştirebilir. Çalışanların gurur duydukları iş yeri başarılarını paylaşmalarına olanak tanıyan düzenli toplantılar planlayabilirsiniz. Şirket gezilerinde olumlu tecrübe paylaşımlarına özel zaman ayırabilirsiniz. Çalışanların başarısına kayıtsız kalınmayan bir strateji, onların güvenini ve performansını artırabilir.

Görüldüğü üzere Pygmalion etkisi; pozitif bir çalışma kültürü oluşturulması, çalışan bağlılığı ve motivasyonunun artırılması, çalışanın kendini geliştirmesinde itici bir güç oluşturması açısından iş hayatında oldukça işlevsel bir rol üstlenebilir. Ancak öncelikli olarak Pygmalion etkisinin ne olduğu ve nasıl çalıştığına yönelik yöneticiler ve çalışanlar nezdinde bir farkındalık geliştirmek gerekir. Bu noktada önemli bir adım atıp LMS’mizi kullanarak çalışanların Pygmalion etkisini öğrenmesine yardımcı olabilirsiniz. Yapay zekâ destekli LMS’miz sayesinde çalışanlara hitap eden eğitim içerikleri oluşturabilir ve onların gelişimlerini kolaylıkla takip edebilirsiniz.