Mobbing Nedir? Nasıl Mücadele Edilir? En Çok Karşılaşılan Türleri

Pozitif bir çalışma ortamı hem işverenin hem çalışanın en temel arzusudur. Ancak bir iş yeri zorbasıyla baş etmek zorunda kalırsanız kendinizi huzurlu ve rahat hissetmeniz zorlaşabilir. İş yerinde taciz, dedikodu ve sürekli olumsuz eleştiri gibi davranışlarla çalışma ortamından tecrit edilmeyi içeren mobbing çeşitlerine maruz kalmak işinizi sevseniz bile sizi rahatsız edebilir. Ancak iş hayatında mobbingin anlamı, mobbing belirtileri, mobbing sayılabilecek koşullar ve mobbinge maruz kalındığında nasıl davranılması gerektiği gibi hususları öğrenerek iş yerinde daha pozitif bir ortam oluşmasına katkı sağlayabilirsiniz.

Mobbing Nedir?

“Mobbing uygulaması nedir?” diye merak ediyorsanız bu soruyu kısaca “iş yeri zorbalığı olarak da bilinen, psikolojik şiddet türü” şeklinde cevaplayabiliriz. Mobbing; hedef alınan kişiyi korkutmak, manipüle etmek ya da taciz etmek amacıyla bu kişiye fiziksel, sözlü, sosyal ya da psikolojik olarak saldırmayı veya zarar vermeyi ifade eder.

Mobbing; dedikodu yapma, dışlama, öteleme, eleştirme ve fırsatlardan mahrum bırakma gibi davranışların sürekli olarak uygulanmasıyla çalışanın taciz edilmesidir. Bu davranışlar, bazen bireysel bazen örgütsel biçimde belirli bir kişiye yönelik olarak sistematik şekilde uygulanır. 

Çalışanlar birbirlerine mobbing uygulayabileceği gibi işverenler de çalışanlarına mobbing içeren davranışlarda bulunabilir. Bu davranışların bireysel sebepleri dışında iş yeri kaynaklı pek çok farklı nedeni olabilir. Bazı mobbing nedenlerini şöyle sıralayabiliriz:

• Kıskançlık,
• Rekabete dayalı performans,
• Kısa iş teslim süreleri,
• Yoğun iş yükü,
• Şirket içi düşük psikolojik güvenlik,
• Grup bazlı hedefler veya komisyonlar,
• Yüksek performans gösteren iş arkadaşı tarafından kişisel olarak tehdit edildiğini hissetmek,
• Belirsiz mobbing karşıtı politikalar ya da mobbing karşıtı politikaların bulunmaması,
• Cinsiyetçiliğe, ırkçılığa ve ayrımcılığa dayalı ön yargı türleri.

Özellikle düşük öz güvene sahip kişiler tarafından uygulanan mobbing davranışları, mobbinge maruz kalan kişinin psikolojik sağlığını ciddi manada etkileyebilir. Bu kişiler, çalışma motivasyonlarını yitirebilir ve işlerinden daha az tatmin olurlar. İş yeri bağlığını kaybeder ve yaşanan olayların şiddetine paralel olarak işlerini bırakabilirler.

İş ortamını, performansı ve üretkenliği olumsuz etkileyen mobbing şu sorunlara da sebep olabilir:

• İşe devamsızlıkta artış,
• Düşük takım motivasyonu,
• Düşük performans,
• Zayıf müşteri hizmetleri,
• Yüksek hata yapma riski.

Mobbing Türleri Nelerdir?

Mobbing yöntemleri çeşitlilik gösterse de bazı spesifik parametreler sayesinde mobbing türleri ayırt edilebilir. Bu çerçevede mağdur ile saldırgan arasındaki hiyerarşik dinamikler göz önüne alındığında üç farklı mobbing türünden bahsedebiliriz:

1. Dikey Yukarı Yönelik Mobbing: Hiyerarşik düzeyde daha üst bir konumda bulunan çalışanın astlarından bir veya birkaçı tarafından mobbinge uğraması durumudur.

2. Dikey Azalan Mobbing: Daha sık görülen bu mobbing türünde üst konumda bulunan bir çalışanın ast konumda bulunan çalışana uyguladığı mobbing söz konusudur. Mağdur ile saldırgan arasındaki dengesiz güç ilişkisi, mağdurun üstleriyle iletişim kurmasını zorlaştırır.

3. Yatay Mobbing: Aynı seviyedeki çalışanlar arasında yaşanan mobbing türüdür. Bu mobbing türünün temel sebepleri; eğitim, iş performansı, kişilik ve rütbe gibi çeşitli faktörler arasındaki asimetrik ilişkidir.

Mobbingin arkasında yatan temel motivasyona göreyse dört farklı mobbing türünden bahsedebiliriz:

1. Stratejik Mobbing: Bu mobbing türü, birini çalışma ortamından uzaklaştıracak ya da onun işten ayrılmasına neden olacak kadar planlı ve stratejik hareket etmeyi içerir. Zorbanın kişisel çıkarlarını göz önünde bulundurarak stratejik rakibini ortadan kaldırmayı ya da onun yerini almayı sağlayacak hamleler yapmasını gerektirir.

2. Disiplin Mobbingi: Mağdurun eylemleri ya da kişiliğiyle çalışma ortamı arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanır. Yatay veya dikey olabilen disiplin mobbingi, genel olarak mağdur ve saldırganlar arasındaki davranış ve görüş farklılıklarından ortaya çıkar. Örneğin, yasal olmayan işlere karşı çıkan çalışanlar mobbinge maruz kalabilir. Böylece diğer çalışanlara benzer durumlarda ne yaşayabileceklerine ilişkin gözdağı verilmiş olur.

3. Sapık Mobbing: Zorbanın mağduru taciz etmek ya da rahatsız etmek için özel bir nedeni olmadığında ortaya çıkan mobbing türüdür. Özellikle bazı patolojik kişilerin uyguladığı bu mobbing türünde zorba, mağdura uyguladığı psikolojik şiddetten tatmin olur ve onun için önemli olan sadece bu tatmin duygusudur.

4. Yönetim Mobbingi: Yöneticiler ve çalışanlar arasındaki ciddi güç dengesizliklerinden kaynaklanan bu mobbing türü, genellikle işten ayrılırken çalışanın tazminat almasını engellemek için yapılır. Yöneticiler çalışanları taciz ya da manipüle etmek amacıyla onlara yapamayacağı görevler verebilir ya da doğrudan işten men edebilir. Böylece sıkıcı ya da zor görevlerin altında ezilen çalışan işten ayrılmaya karar verebilir. Bu durumda çalışan işten çıkarmanın faydalarından vazgeçmiş olur.

Mobbingle Nasıl Mücadele Edilir?

Mobbing; zihinsel sağlığınıza zarar vererek iş yerinde verimli şekilde çalışmanıza engel teşkil edebilir. Bu sebeple iş yerinizde mobbinge maruz kalıyorsanız bireysel olarak bu davranışlarla nasıl başa çıkacağınızı öğrenmeniz faydalı olabilir. Zorbalıkla başa çıkma yöntemlerini şöyle sıralayabiliriz:

Mobbinge son vermelerini isteyin: Mobbing uygulayan kişiyle profesyonel ve kibar bir şekilde konuşarak ondan söz konusu davranışlarına son vermesini isteyebilirsiniz. Bazı durumlarda sadece konuşmak bile uygunsuz davranışları durdurabilir.  

Not alın: Zorbalığın artması ihtimaline karşı meydana gelen olaylarla ilgili bilgileri ayrıntılı ve özenli biçimde kaydetmeye çalışın. Olayın tarihini, ne olduğunu, nerede gerçekleştiğini ve tanıkları mutlaka not edin. Örneğin diğer çalışanlar ya da yöneticileriniz sizin hakkınızda uygunsuz sosyal medya paylaşımları yapıyorsa bu paylaşımların ekran görüntülerini alın. Böylece gerektiğinde insan kaynakları departmanını daha kolay bilgilendirebilirsiniz.

Mobbing davranışını bildirin: Konuşarak söz konusu davranışların sonlanmasını sağlayamadığınız durumlarda yöneticinizi ve insan kaynakları departmanını bilgilendirmeniz en doğru yöntem olabilir. Bu yöntem, yöneticinin ya da şirketin sorunları en uygun ve güvenli yollarla ele almasını sağlayabilir. Maruz kaldığınız olayların notlarını paylaşarak durumun daha sağlıklı ve kapsamlı bir şekilde ele alınmasına yardımcı olabilirsiniz.

Etkileşimi sınırlayın: Size mobbing uygulayan kişiyle mümkün olduğu kadar az karşılaşmaya ve aynı ortamlarda bulunmamaya özen gösterin. Böylece mobbingin azalmasına ortam hazırlayarak bu durumla nasıl başa çıkacağınızı planlayabilirsiniz.

Bireysel mücadele yöntemlerinin yanı sıra iş yerinde mobbing davranışlarının önlenmesi amacıyla profesyonel iş politikalarının ve prosedürlerinin de uygulanması gerekir. Bu çerçevede uygulanabilecek ilk strateji, işletme yönetimi tarafından oluşturulacak bir iş etiği listesi olabilir. İş etiği kapsamında gelecekteki sorunlarla ilgili belirli ve açık kurallar koymak caydırıcı olabilir.

Sıfır tolerans içeren bir çalışma politikası tüm çalışanları kurallara bağlı kalmaya teşvik ederek eşit kılar. Böylece mevcut kuralı ihlal eden çalışan, pozisyonu ne olursa olsun, bu durumun işten atılmasına neden olacağını bilir.

Mobbinge karşı farkındalık oluşmasını sağlayacak iş etiği listesinde yer alması gereken bazı prosedür ve önlemleri şöyle sıralayabiliriz:

Davranış kuralları kılavuzu hazırlayın: İnsan kaynakları departmanı, iş yerinde mobbing ve benzeri uygunsuz davranışların önlenmesinde etkin rol oynar. Bu kapsamda çalışanlara mobbingin ne olduğunu tanıtmak amacıyla bir davranış kuralları kılavuzu hazırlayabilir. Kılavuzda mobbingin tanımı ve mobbinge örnek davranışlar gibi bilgilerin yanı sıra zorbalığa maruz kalındığında nasıl davranılması gerektiğine ve bu davranışların hem mağdur hem şirket açısından sonuçlarına değinilebilir.

İş yeri değerlerini ve rutinlerini tanımlayın: Bu tanımlar, çalışanlara iş yerinde uygun davranış kural ve kodlarını göstermenize yardımcı olabilir. Böylece şirket içi olumlu bir iklimin oluşturulmasına ve bu iklimin sürdürülmesine katkı sağlanabilir.

Etik kodu belirleyin: İş yerinde mobbing ve benzeri her türlü zorba davranışa karşı şirketin benimsediği tutum açıkça ortaya koyulabilir.  

Eylem protokolü geliştirin: Bu protokol, iş yerinde gerçekleşen herhangi bir mobbing davranışına karşı uygulanacak yaptırımları içerebilir. Pozisyon değişikliği ve gerekçeli işten çıkarma gibi bazı yaptırım örnekleri verilebilir.

Bilinçlendirme kampanyaları düzenleyin: İş yerinde mobbing davranışları ve bunun sonuçlarıyla ilgili dâhilî haber bülteni paylaşılabilir. Çalışanlara özel hazırlanan e-mailler ve sosyal medya paylaşımları aracılığıyla şirkete olan güven desteklenebilir.

İş Hayatında En Çok Karşılaşılan Mobbing Örnekleri

Zorbalık içeren davranış türlerinin farkında olmak kendinizi ve başkalarını korumanıza yardımcı olabilir. Ayrıca bu farkındalık, mobbing içeren olayları yöneticilerinize veya insan kaynaklarına bildirmenizi kolaylaştırabilir.

İş hayatında sıklıkla karşılaşılan bazı mobbing örneklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Dedikodu yapılması veya söylenti yayılması: Zorba, iş arkadaşı hakkında şahsen ya da sosyal medya aracılığıyla o kişiyi incitmek için söylentiler çıkarabilir. Ayrıca kendi çıkarları doğrultusunda iş arkadaşının dedikodusunu yapabilir.

2. Kasıtlı olarak dışlanması veya yok sayılması: Mobbing uygulayan kişi, ofiste ya da etkinliklerde bir çalışanı bariz şekilde görmezden gelebilir ve dışlayabilir. Sürekli gerçekleşen bu davranış bir manipülasyon işareti olabilir ve iş yerinde başarılı ilişkiler kurulmasını engelleyebilir. Dolayısıyla davranışın erken fark edilmesi ve önlem alınması gerekir.

3. Agresif davranışlar sergilenmesi: Mobbingin en zararlı ve ciddi örneklerinden biri olan agresif davranışlar genellikle alenen gerçekleşir. Zorba, başkalarını küçük düşürmek ve korkutmak amacıyla saldırganca hareket edebilir.

4. Yöneticilerin önünde çalışmaların baltalanması: Rekabet hâlindeki çalışanlardan biri, terfi almak ya da daha yetenekli görünmek için diğerinin çalışmalarını yöneticisinin önünde baltalayabilir. Bu davranış; bir çalışanın üretkenliğine müdahale etmeyi, bir suçu başkalarına yüklemeyi ya da projeler için haksız kredi edinmeyi içerir.

5. Fiziksel taciz: Zorba, öfke ve kıskançlık gibi duygularla ya da istediğini elde etmek için bir çalışana fiziksel olarak zarar verebilir veya zarar vermekle tehdit edebilir. Mobbingin en yaygın biçimlerinden biri olan fiziksel taciz karşı tarafı manipüle etmek amacıyla kullanılır.

6. Haksız görevlerin veya gerçek dışı son teslim tarihlerinin atanması: Özellikle yöneticilerin gücünü kötüye kullanmasına örnek teşkil eden bu mobbing davranışında çalışana belirli bir süre içinde tamamlanması neredeyse imkânsız görevler verilir. Çalışan işi yetiştiremezse bu durum zorbanın onu cezalandırması için bir bahane olur. Bu zorbalık türü, iş üretme mekanizmasına dayandığı için kolay fark edilemeyebilir.

7. Önemli bilgilerin saklanması: Zorbalık yapan kişi, başkalarını zor durumda bırakmak ya da manipüle etmek için toplantı saatleri veya bazı kritik ayrıntılar gibi önemli bilgileri saklayabilir. Böylece çalışanların hata yapmalarına neden olarak iş yerinde düşük performans sergiliyormuş gibi görünmelerine ortam hazırlar.

8. Uygunsuz veya saldırgan şakaların yapılması: İş yerinde başkalarını gücendirebilecek uygunsuz şakaların yapılması en yaygın mobbing davranışlarından biridir. Bu davranış, iyi niyet maskesinin arkasına saklanabilir ve bir manipülasyon tekniği olarak kullanılabilir.

9. Mahremiyetin ihlal edilmesi: Mahremiyetin ihlal edilmesi; takip etmek, casusluk yapmak, kişisel eşyalara bakmak ya da gizli şirket dosyalarını araştırmak gibi davranışları içerebilir. Zorba, bu bilgileri başkalarını tehdit etmek ya da zorlamak için kullanabilir.  

10. Aşırı eleştiri: Yapıcı eleştiri ile yapılan işin sürekli olarak aşağılanması arasında ciddi bir fark vardır. Çalışanların kişisel gelişimlerine yardımcı olmayan eleştirilerde bulunulması sık karşılaşılan bir mobbing davranışıdır. Bu davranış çalışanın güvenini azaltabilir ve sorumluluklarını yerine getirmesini zorlaştırabilir.  

11. Gaslighting: Zorba, karşısındaki kişinin gerçeklik algısını manipüle etmek için bu psikolojik taciz biçimini kullanabilir. Örneğin size bir görev verebilir ve sonrasında sizden tamamen farklı bir şey istediğini söyleyebilir. Böylece fark edilmesi güç gaslighting taktikleriyle sizi baskı altında tutabilir.

Mobbing davranışlarının farkına varmak ve bu konuda caydırıcı önlemler almak şirket içi pozitif bir iklim oluşturmak için çok önemlidir. Bu doğrultuda önemli bir adım atmak için LMS yazılımımızdan faydalanabilir, tüm çalışanlara hitap eden eğitim süreçlerine mobbingle ilgili içerikleri dâhil edebilirsiniz. Yapay zekâ destekli LMS’miz sayesinde eğitimleri planlayabilir, çalışanlarınızın kaydettiği gelişmeleri takip edebilirsiniz.