Narsistik Ebeveyn ile Büyüdüğünüze 10 İşaret

“Oğlum büyüdüğünde benim gibi avukat olacak. Yoksa, fena yaparım!” -Anonim baba
 

 “Babamın fikirlerime verdiği favori yanıtları şunlardı: “ama…”, “aslında…”, “bundan daha fazlası var…”. Onun her zaman her şeyin en iyisini bildiğini hissetmesi gereklidir.” -Anonim
 

“Güzel miymiş benim kızım? Neden güzel değilmiş? Büyüyünce sen de annen kadar güzel olacaksın! ” -Anonim anne

Narsistik bir ebeveyn, çocuğunu hükmen sahiplenen, çocuğu üzerinden varlığını sürdüren ve/veya çocuğunu değersizleştirerek öteleyen bir rekabetle onunla uğraşan bir ebeveyn olarak tanımlanabilir. Tipik olarak, narsisist ebeveyn bir çocuğun (yetişkin evlatlar dahil) bağımsızlığını tehdit olarak algılar ve makul olmayan beklentilerle çocuğu kendi gölgesinde kalmaya zorlar. Narsistik bir ebeveynlik ilişkisinde çocuk, sadece kendi olduğu için nadiren sevilir.

Narsistik ebeveynlik ve çocuklarına etkisi konusunda çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bazı ebeveynsel davranışları, kronik narsistik ebeveynlikten ayırmak önemlidir. Ebeveynlerin birçoğu çocuklarıyla gösteriş yapmak isteyebilir ve/veya onlardan yüksek beklentileri olabilir. Bazen çocuklarının, kendilerini gururlandırmasını da arzulayabilir. Hatta çocuklarına karşı bazen katı da davranabilirler – örneğin çocuğun yıkıcı davrandığı durumlarda. Bu özelliklerin hiçbiri -tek başına- patolojik narsisizmi göstermez. Narsistik ebeveyni bunlardan ayıran şey; bağımsız benlik duygusu olan çocukları (bir yetişkin olduklarında bile) reddetme eğilimidir. Çocuk sadece, ebeveynin bencil ihtiyaç ve isteklerini karşılamak için var olmalıdır.

Bir ebeveynin narsistik olup olmadığını nasıl anlarsınız?

Aşağıdaki 10 işaret ebeveyninizin narsistik olup olmadığını belirlemenize yardımcı olabilir. Bazı ebeveynler, aşağıdaki özelliklerden birkaçını arada sırada gösterebilirler, bu büyük bir sorun olmayabilir. Ancak patolojik olarak narsistik bir ebeveyn, aşağıdaki davranışların birçoğunu, sürekli ve alışkanlık haline getirmişlerdir ve bu davranışlarının çocuğunu nasıl etkilediğinin büyük ölçüde farkında olmadan (veya umursamadan) yapmaya devam etme eğilimindelerdir.

1. Çocuğu Kullanma

Çoğu ebeveyn, çocuklarının başarılı olmasını ister. Bununla birlikte, bazı narsistik ebeveynler çocuklarından, sadece kendi bencil ihtiyaçlarının ve/veya hayallerinin gerçekleşmesi için, çocuklarının yararına olmayan beklentilere sahiptirler. Hal böyle olunca çocuk, kendi düşüncelerine, duygularına ve hedeflerine katkı ve değer verilen bir çocuk olarak yetişmek yerine, çocuğun bireyselliği azalarak, sadece ebeveynin kişisel isteklerinin bir uzantısı haline gelir.

“Çocukken tam bir erkek fatma olmama rağmen, annem beni oyuncak bebekler gibi sevimli elbiselerle giydirmeyi severdi. Ben görünüşüm için, her övgü aldığımda, bunun annemin kendisine yansıttığını ve kendi öz değerini arttırdığını düşünüyorum.” – Anonim

“Benim hiç sahip olmadığım fırsatların var… Doktor olduktan sonra, istediğin şeyi yapabilirsin. O zamana kadar benim dediğim olacak! ” – “Ölü Ozanlar Derneği”nde babadan oğula

2. Rekabetçi Değersizleştirme

Bazı narsistik ebeveynler, kendi özgüvenlerini sarstığı için, çocuklarının yüksek potansiyeli ve başarıları karşısında kendini tehdit altında hisseder. Sonuç olarak, narsistik bir anne ya da baba, çocuğunu alaşağı etmek için belirgin bir çaba gösterebilir. Böylece ebeveyn, daha üstün kalır.

Bu tür rekabetçi değersizleştirmeye örnekler; her şeye kusur bulma, gereksiz yere yargılama ve eleştiriler, olumsuz karşılaştırmalar, olumlu tutum ve duyguların geçersiz kılınması, başarı ve kazanımların reddedilmesi/yok sayılması gibi.

Genelde, bu tutum ve davranışlar altında yatan mesajlar şöyledir; “Sende her zaman eksik/yanlış bir şeyler var” ve “Asla yeterince iyi olmayacaksın.”  Böylece narsistik ebeveyn, çocuğunun özgüvenini zedeleyip azaltarak, kendi özgüvenini ve değerini arttırır.

“Üniversite fen dersimin laboratuvar ücreti için anneme telefonda yalvardım. Sonunda ödemeyi kabul etti ancak, bunun tam bir para ve zaman kaybı olduğunu söyledikten sonra. ”- Anonim

3. Büyüklük ve Üstünlük

Birçok narsistik ebeveyn, kim oldukları ve ne yaptıkları konusunda kibirli ve şişirilmiş ego ile yanlış bir benlik imajına sahiptir. Bir narsistin etrafındaki bireyler, genellikle insan olarak değil, sadece kişisel kazanç için kullanılacak araçlar (nesneler) olarak muamele görürler. Narsistik ebeveynler, bazı çocuklarını aynı şekilde nesneleştirilirken, diğerlerine aynı ‘yanlış üstünlük kompleksi’ni empoze ederler. “Biz onlardan daha iyiyiz.”

Bu ‘görkemli hak’ duygusu, neredeyse tamamen yüzeysel, bencil ve materyalist gösterişe dayanmasına rağmen, kişinin insanlığı, vicdanı ve bağlılığı pahasına elde edilmelidir. Başka bir deyişle kişi, daha az insani olarak, daha “üstün” olur.

4. Yüzeysel Görüntü

Büyüklük sanrısı olan birçok narsistik ebeveyn, başkalarına ne kadar “özel” olduklarını göstermeyi sever. Maddi mülkler, fiziksel görünüm, başarılar, sosyal güç, yüksek yerlerdeki temaslar, büyük projeler, önemli üyelikler vb. “üstün” mevcudiyetlerini kamuya açıklamaktan hoşlanırlar. Dikkat çekmek ve övgü alabilmek uğruna kendilerini kaybedebilirler.

Bazı narsistik ebeveynler için sosyal medya, hayatlarının ne kadar harika ve kıskanılmaya layık olduklarını düzenli olarak ilan ettikleri bir harikalar diyarıdır. Altta yatan temel mesajlar genelde şöyledir: “Ben/hayatım çok özel ve ilginç”, “Bana bakın – bende sizde olmayan şeyler var!”

“Annemin çevreye gösterdiği ile, gerçekte olan çok farklı.” – Anonim

5. Manipülasyon

Narsistik ebeveyn manipülasyonunun yaygın örnekleri şunlardır:

• Suçluluk tribi. “Senin için her şeyi yaptım ve sen çok nankörsün.”
• Suçlama. “Benim mutsuz olmam senin suçun.”
• Utandırma. “Senin kötü performansın, ailemize utanç kaynağı.”
• Olumsuz karşılaştırma. “Neden erkek kardeşin kadar iyi olamıyorsun?”
• Anlamsız baskı. “Beni gururlandırmak için daha iyisini YAPACAKSIN.”
• Manipülatif ödül ve ceza. “Senin için seçtiğim bu branşını okumazsan, desteğimi keseceğim.”
• Duygusal baskı. “Beklentilerimi karşılamadığın sürece, iyi bir evlat değilsin.”

Bu manipülasyon biçimlerindeki ortak tema; sevginin, sağlıklı ebeveynliğin doğal bir ifadesi olmasından ziyade, koşullu bir ödül olarak verilmesi. Öte yandan, sevginin esirgenmesi de tehdit ve ceza olarak kullanılır.

6. Katı ve/veya Alıngan

Bazı narsistik ebeveynler, çocuklarından beklentileri söz konusu olduğunda, oldukça katıdır. Çocuklarını en küçük detaylara kadar yönetirler ve herhangi bir sapma olduğunda üzülebilirler.

Ayrıca, bazı narsistik ebeveynler alıngandır ve kolayca tetiklenirler. Ebeveynin çocuğunda hata ve/veya eksik olarak algıladığı şeylerden, çocuğunun dikkat ve itaat eksikliğine kadar birçok sebepten alınabilirler.

Narsistik ebeveynin katılığının ve/veya alınganlığının tek bir sebebi vardır. Çocuğunu kontrol etme arzusu. Çocuk, ebeveyninin kontrolü dışına her çıktığında, narsistik ebeveyn olumsuz ve orantısız bir şekilde tepki verir.

“Market eşyalarını bu şekilde koymandan nefret ediyorum. Sana daha önce de söyledim. Nefret ediyorum! ” – Süpermarketteki anne kızına

7. Empati Eksikliği

Narsistik bir babanın veya annenin en yaygın tezahürlerinden biri, çocuğun düşünce ve duygularının farkında olmayıp çocuğunun duygu ve düşüncelerini gerçek ve önemli olarak görmemektir. Sadece, ebeveynin ne düşündüğü ve nasıl hissettiği önemlidir.

Bu tür ebeveyn etkisi altında büyüyen çocuklar, zaman içinde, şu 3 hayatta kalma içgüdüsünden birini benimserler:

• Savaşmak. Kendileri için savaşabilir ve ayağa kalkabilirler.
• Kaçmak. Kaçarak, ebeveyn(ler)inden uzaklaşabilirler.
• Donmak. Duruma tepkisiz kalarak, ebeveyni tarafından geçersiz kılınmış öz benliklerini sahte bir kişilik ile değiştirmeye başlayabilirler (rol yaparlar). Ve böylece narsisizm özelliklerini kendileri de benimserler.

8. Bağımlılık /Karşılıklı Bağımlılık

Bazı narsistik ebeveynler, çocuklarının hayatlarının geri kalanında kendilerine bakmasını bekler. Bu tür bağımlılıklar, duygusal, fiziksel ve/ya finansal olabilir. Yaşlı ebeveynlere bakmakta yanlış bir şey olmasa da (bu takdir edilesi bir davranıştır), narsistik ebeveyn genellikle, çocuğunun kendi önceliklerine ve ihtiyaçlarına çok az saygı göstererek mantıksız fedakarlıklar yapması için çocuğunu manipüle ederler.

“Annem (30’lu yaşlarının sonlarında tek bir ebeveyn), benden onu maddi olarak sürekli desteklememi bekliyor. Bensiz yaşayamayacağını söylüyor.” – Anonim üniversite öğrencisi

Bazı narsistik ebeveynler ise, yetişkin çocuklarını karşılıklı bağımlı bir ilişkiye yönlendirebilirler. Psikoloji profesörü Shawn Burn, birbirine bağımlı bir ilişkiyi: “Bir kişinin yardımının diğerinin – başarısızlığını, sorumsuzluğunu, olgunlaşmamışlığını, bağımlılığını, ertelemesini veya zayıf zihinsel/fiziksel sağlığını – desteklediği/etkinleştirdiği” bir ilişki olarak tanımlar.

9. Kıskançlık ve Mülkiyetçilik

Narsistik bir anne ya da baba, çocuğunun sürekli olarak kendi etkisi altında kalmasını umduğundan, çocuğunun herhangi bir yetişkinlik ve bağımsızlık belirtisi göstermesini, aşırı derecede kıskanabilir. Çocuğunun, kendi akademik ve kariyer yolunu seçmesinden, ebeveyni tarafından onaylanmayan arkadaşlar edinmeye ve kendi önceliklerine zaman ayırmasına kadar birçok bireyselleşme ve ayrışma eylemi, narsistik ebeveyn tarafından olumsuz ve kişisel olarak yorumlanabilir. “Bunu neden bana yapıyorsun?”

Özellikle, çocuğun yetişkin hayatında romantik bir partnerin ortaya çıkması, büyük bir tehdit olarak görülebilir ve sıklıkla reddetmeye, eleştirilere ve/ya rekabetçi davranışlara sebep olabilir.  Bazı narsistik ebeveynlerin gözünde, hiçbir romantik eş çocukları için yeterince iyi değildir ve hiç kimse, çocuklarının egemenliği söz konusu olduğunda onlarla boy ölçüşemez.

“O kadın, oğlumu benden almaya nasıl cüret eder. O kim olduğunu sanıyor?”- Anonim

10. İhmal

Bazı durumlarda narsistik ebeveyn, çocuk yetiştirmekten daha heyecan verici olan, kişisel çıkarlarına odaklanmayı seçebilir. Bazı faaliyetler; (kariyer takıntısı, sosyal gösteriş, kişisel maceralar, hobiler, vb.) istediği narsistik uyarımı, doğrulamayı ve öz-önemi sunabilir. Böyle durumlarda, çocuk ya diğer ebeveyne, ya bakıcı kişiye ya da kendi başına bırakılır.

“Kocam, eksik bir baba. Kendisi için eğlenceli bir şeyler yapmak yerine, her zaman çocuğumuzla zaman geçirmeyi tercih eder. O, son derece bencil biri. ”- Anonim

Kaynak:
10 Signs of a Narcissistic Parent (Preston Ni M.S.B.A.- Psychology Today)

Çeviri: Yaşantı Psikoloji